بازار سرمایه ایران (بورس)

در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی مصادف با حکومت رضاشاه پهلوی، مطالعات اولیه بر روی شکل‌گیری بورس در ایران آغاز شد. در این سال، «ران لوترفلد» بلژیکی که برای دربار ایران کار می‌کرد، اساسنامه داخلی بورس را پس از انجام مطالعات گسترده درباره تأسیس بورس و شروع معاملات سهام در ایران را تهیه و به مسئولان ایرانی ارائه کرد. اما با توجه به شرایط آن زمان و شروع جنگ جهانی دوم و سایر مسائل داخلی کشور، موضوع بررسی و تأسیس بورس در کشور ما بیش از ۲۵ سال به تأخیر افتاد!

دو عامل سرکوب بازار سرمایه ایران/ مقایسه بورس تهران با 10 بازار سهام منطقه

دنیای اقتصاد: کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق ایران اخیرا در پژوهشی، به مقایسه بورس تهران با 10 بازار سهام منطقه پرداخته است. بورس ترکیه، عربستان‌سعودی، قطر، بحرین، اردن، مصر، قبرس، قزاقستان، دوبی و ابوظبی در لیست مقایسه این پژوهش قرار دارند. شاخصه‌های مورد مقایسه این پژوهش از آمار رسمی اعلام شده آنها به فدراسیون بورس‌های بین‌المللی در ژانویه سال 2017 گرفته شده است. از جمله معیار‌های مورد ارزیابی در این پژوهش، ارزش بازار سهام کشور‌ها، ارزش سهام معامله شده، سرعت گردش معاملات، سهم بازار سهام از کل اقتصاد کشورها، تعداد معاملات، تعداد شرکت‌های عضو بورس و صندوق‌های سرمایه‌گذاری در کشورها است. مرور کلی پژوهش مقایسه‌ای مزبور بین بورس تهران و 10 بازار سهام منطقه، نشان می‌دهد که بازار سهام ایران هر‌چند قدیمی‌تر از بسیاری از کشورهای مورد مقایسه است، اما سهم کمی از اقتصاد کشور را تشکیل می‌دهد. به‌طور مثال رتبه اندازه بازار سهام ایران در مقایسه با دیگر کشورهای یاد شده 5 است و ابوظبی و قطر به مراتب اندازه بازار بزرگ‌تری نسبت به ایران دارند. این در حالی است که ایران از نظر بزرگی اقتصاد پس از ترکیه و عربستان رتبه سوم را دارد. براساس معیارهای دیگر نیز بازار سهام ایران نسبت به برخی بورس‌ها همچون عربستان، ترکیه، قطر و ابوظبی رتبه‌های پایین‌تری دارد. البته به لحاظ تعداد صندوق‌های سرمایه‌گذاری ایران رتبه اول را دارد.

بررسی وضعیت معاملات 10 بازار سهام مذکور نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری خارجی و همچنین حضور شرکت‌های خارجی در این بورس‌ها عامل مهمی در رونق معاملات و اندازه بزرگ این بورس‌ها به‌شمار می‌رود، از این‌رو به‌نظر می‌رسد اولین عاملی که بازار سهام ایران برای رشد بیشتر از آن محروم است، قوانین دست و پاگیر برای جذب سرمایه خارجی و عدم پذیرش سهام شرکت‌های خارجی است. این امر بازار سهام را محلی نگه داشته است. البته باید در نظر داشت که ریسک‌‌های اقتصادی و سیاسی از جمله دیگر موانع حضور خارجی‌ها در بورس تهران است. بازار سهام کشور در مقایسه با برخی بورس‌های مذکور در این پژوهش سرعت گردش مالی پایینی داشته است. نسبت گردش مالی (turnover) یکی از معیارهای اصلی تعیین نقدشوندگی در بازارهای سهام است. این موضوع ریشه در برخی محدودیت‌های موجود در بازار سهام و همچنین سهام شناور آزاد شرکت‌های سهامی دارد. در مجموع می‌توان گفت برخی سیاست‌های مداخله‌جویانه در وضعیت داد‌و‌ستد بازار سهام با اعمال محدودیت‌هایی سبب شده است، سرعت گردش مالی در بورس تهران در مقایسه با برخی کشور‌ها همچون ترکیه و عربستان کم باشد. بر همین اساس و با توجه به شرایط کنونی اقتصاد ایران به‌نظر می‌رسد خروج از رکود، تسهیل قوانین سرمایه‌گذاری خارجی به همراه تثبیت نرخ ارز و کاهش ریسک‌های اقتصادی و سیاسی و همچنین عدم دخالت در معاملات سهام و به تبع آن کاهش محدودیت‌های معاملاتی که خود عامل موثری در کاهش سرعت گردش معاملات و پایین بودن نقدشوندگی است،نقش ویژه‌ای در تحرک بورس تهران داشته باشد. در ادامه خلاصه‌ای از این پژوهش مفصل آورده می‌شود. از آنجا که برای مقایسه کشورها باید مبنای مقایسه واحدی وجود داشته باشد، آمار ارائه شده در پژوهش بر اساس دلار آمریکا آورده شده‌اند. در ژانویه 2017، کم‌ارزش‌ترین پول متعلق به ریال ایران بوده است.

اندازه ارزش بازار سهام ابوظبی در ژانویه 2017 نزدیک به 120 میلیارد دلار بوده است که در برابر تولید ناخالص داخلی 138 میلیارد دلاری در این تاریخ رقم قابل توجهی را نشان می‌دهد. این امر از یکی از پارامترهای توسعه اقتصادی که سهم بالای بازار سهام در اقتصاد داخلی است، حکایت دارد. در ژانویه 2017 ارزش بازار سهام دوبی 97 میلیارد دلار گزارش شده است، در حالی که تولید ناخالص ملی این کشور بیش از 375 میلیارد بازار سرمایه ایران (بورس) دلار بوده است. به دلیل تسهیلات بیشتر برای سرمایه‌گذاران خارجی در این بازار، سهام شرکت‌های عربی منطقه مانند سهام شرکت‌هایی از بحرین، عربستان و کویت مورد داد‌و‌ستد قرار می‌گیرد. رشد این بازار در سال‌های اخیر مدیون حضور سرمایه‌های خارجی است که به‌طور مستقیم یا غیر‌مستقیم اقدام به سرمایه‌گذاری در این بازار می‌کنند. یکی از پتانسیل‌های قوی در این بازار تنوع معاملات فیوچرز در معاملات فیزیکی کالا، بورس طلا و کالای دوبی است که فرصت‌های معاملاتی زیادی را برای شرکت‌های سرمایه‌گذاری خاورمیانه و جهان به‌وجود آورده است. لازم به ذکر است که سهم بازار سهام دوبی و ابوظبی از کل بازار سهام جهان عرب حدود 18 درصد است که رتبه دوم بعد از عربستان را دارد.

ارزش بازار سهام عربستان بیش از 442 میلیارد دلار است که در برابر اقتصاد 637 میلیارد دلاری سعودی، رقم قابل‌توجهی را نشان می‌دهد. وجود صنایع متنوع مانند نفت و پتروشیمی در کنار صنایع خدماتی و مالی از ویژگی‌های این بازار است که آن را تبدیل به بزرگ‌ترین بورس جهان عرب کرده است.

بورس بحرین در سال 1989 تاسیس شد. در این بازار اتباع خارجی با بیش از 40 ملیت گوناگون از آغاز افتتاح بورس تاکنون به داد‌و‌ستد می‌پردازند و بین 18 درصد تا 25 درصد از ارزش معاملات این بورس همواره در اختیار اتباع خارجی بوده است. در این بازار سهام شرکت‌های داخلی و بین‌المللی، اوراق قرضه، اوراق مشتقه، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و ابزار اسلامی مالی مورد داد‌و‌ستد قرار می‌گیرند. یکی از جذابیت‌های این بازار هرگونه مالیات بر خرید و فروش یا سود سالانه سهام است. در حال حاضر سهام نزدیک به پنج شرکت خارجی نیز در بورس بحرین معامله می‌شوند. ارزش بازار سهام بحرین نزدیک به 20‌میلیارد دلار است که بیش از نیمی از اندازه اقتصاد 31‌میلیارد دلاری آن را پوشش می‌دهد.

بورس قطر در دوحه از سال 1997 رسما فعالیت خود را آغاز کرد. از نکات قابل توجه این بازار تصمیم به حمایت جدی از شرکت‌های قطری است که به ویژه فعالیت زیادی در بخش نفت و گاز دارند لذا با هدف کمک به داد‌و‌ستد این شرکت‌ها و شفافیت اطلاعات در آنها بسیاری از شرکت‌های قطری عضو این بازار هستند. به‌طوری که ارزش بازار سهام قطر بیش از 156 میلیارد دلار است و تقریبا معادل ارزش تولید ناخالص داخلی این کشور کوچک عربی است. با هدف گسترش بازار سهام و ایجاد تسهیلات لازم برای سرمایه‌گذاری، بورس قطر توانسته سرمایه‌گذاران خارجی فراوانی را به خود جذب کند و سهم سهامداران خارجی به داخلی در این بازار بیش از دو برابر است.

بازار سهام اردن در سال 1999 تاسیس شد. ارزش بازار سهام این کشور در ژانویه 2017 نزدیک به 24 میلیارد دلار بوده است که در برابر اقتصاد 39 میلیارد دلاری وضعیت خوبی را نشان می‌دهد.

یکی از مهم‌ترین مشخصات این بازار درصد بالای نقد‌شوندگی سهام است که سیاست‌گذاران بورس مصر بسیار بر آن تاکید دارند بنابراین سرعت گردش معاملات در این بازار بسیار بالا است. انقلاب سال 2011 در مصر منجر به بسته شدن این بازار برای مدتی و ریزش شاخص‌های آن شد اما در سال جدید میلادی رشد شاخص بورس بیش از 85 درصد بوده است. البته ارزش بازار سهام مصر حدود 32 میلیارد دلار است که سهم کوچکی از اقتصاد 346 میلیارد دلاری این کشور در جهان عرب دارد. طبق گزارش فدراسیون بین‌المللی بورس‌ها در ژانویه 2017 حدود 22 میلیون دلار در بورس مصر سرمایه‌گذاری خارجی انجام شده است که در برابر 1606 میلیون دلار سرمایه‌گذاری داخلی قرار دارد.

از سال 1980 ترکیه برای آزاد‌سازی اقتصاد و پیوستن به اقتصاد جهانی، اصلاحاتی همانند اجرای سیاست نرخ ارز شناور، قوانین آزاد‌سازی واردات، تشویق سرمایه‌گذاری خارجی و تمرکز‌زدایی فعالیت‌های دولتی را به اجرا گذاشت. با این اصلاحات سرمایه‌گذاری خارجی به سرعت جذب بازار ترکیه شد و در حال حاضر بیش از پنج هزار شرکت خارجی در چرخه اقتصادی ترکیه قرار دارند. بورس سهام استانبول تنها بازار اوراق بهادار ترکیه است که تسهیلات معاملاتی را برای اوراق سهام، اوراق قرضه، اوراق بهادار خارجی و. فراهم می‌کند. در بورس استانبول بازارهای سهام کلی، ثانویه، ملی، عمده‌فروشی، بازار اقتصادی جدید (فناوری و اطلاعات) از زیر شاخه‌ها هستند. ارزش بازار سهام ترکیه بیش از 174 میلیارد دلار است که 23 درصد از اقتصاد 735 میلیارد دلاری ترکیه را تشکیل می‌دهد. همچنین طبق گزارش‌های فدراسیون بین‌المللی بورس‌ها، در ژانویه 2017 در بورس استانبول سهم سرمایه‌گذاری خارجی11 میلیون دلار در برابر حدود 30 میلیون دلار سرمایه‌گذاری داخلی بوده است.

بورس اوراق بهادار قبرس در منطقه اروپایی قبرس در سال 1996 تاسیس شد. در این بورس از عرضه و تقاضا و سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری استقبال می‌شود و فرصت‌هایی برای این موضوع ایجاد شده است. ارزش بازار سهام بورس قبرس 2 میلیارد دلار است که در برابر اقتصاد 13 میلیارد دلاری آن سهم ناچیزی را تشکیل می‌دهد.

بورس‌های منطقه آسیای میانه همگی تازه تاسیس هستند. در بین آنها بورس قزاقستان بهترین عملکرد و بیشترین ارزش بازار را دارد که حتی از بورس تهران نیز بیشتر است و پس از آن بورس‌های گرجستان و ازبکستان قرار دارند. بورس قزاقستان در سال 1993 تاسیس شد و محلی برای مبادله اوراق سهام، اوراق خزانه و اوراق قرضه، ارزهای خارجی و اوراق مشتقه شد. در ژانویه 2017 ارزش بازار سهام قزاقستان 42 میلیارد دلار بوده است که سهمی 32 درصدی در اقتصاد 138 میلیارد دلاری آن دارد. به گزارش فدراسیون بین‌المللی بورس‌ها در ژانویه سال 2017 مبلغ8/ 1 میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی در بورس این کشور انجام شده که در برابر 2/ 20میلیون دلار سرمایه‌گذاری داخلی قرار دارد. همان‌طور که مشاهده می‌شود، نقش سرمایه‌گذاری خارجی در معاملات سهام 10 کشور نامبرده بیش از ایران است. بر همین اساس به نظر می‌رسد باید با تسهیل قوانین و کاهش ریسک ورود این سرمایه‌گذاران از این منظر نیز معاملات سهام کشور را تعمیق کرد.

سرعت گردش معاملات پویایی بازار سهام را نشان می‌دهد. هر چه سهام عرضه شده در بورس بیشتر داد‌و‌ستد شوند، قابلیت نقد شوندگی در بورس بالا می‌رود. شفافیت قیمتی انجام می‌پذیرد و به هدف اصلی بورس که افزایش گردش معاملاتی است، کمک می‌کند. بر این اساس سرعت گردش معاملات از حاصل تقسیم ارزش معاملات به ارزش کل بازار به دست می‌آید. سرعت بالاتر یعنی بازار چابک تر و نقل وانتقالات و نقد‌شوندگی بالاتر و سرعت پایین‌تر نشان از یک بازار کند با عدم پویایی، ریسک بالای عدم نقد‌شوندگی و عدم جذابیت معاملاتی دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که سرعت گردش معاملات در ترکیه بسیار بالا است. طی یکسال بیش از 200 درصد از سهام ثبت شده در بورس آن جابه جا می‌شود و مرتب خرید و فروش در آن انجام می‌پذیرد. به این معنی که کل بازار سرمایه ترکیه در سال نزدیک به دو بار جابه‌جا شده و گردش می‌کند. در حالی که این سنجه برای ایران نزدیک به 10 درصد است. یعنی طی یک‌سال تنها 10 درصد از بازار سهام ایران مبادله می‌شود و مابقی سهم‌ها همچنان بدون تحرک هستند. بعد از ترکیه بیشترین سهم مربوط به دوبی با 76 درصد و سپس عربستان 74 درصد است. سرعت گردش معاملات در بازار سهام مصر نیز حدود 60‌درصد است.

ارزش بازارعبارت است از مجموع حاصل‌ضرب تعداد سهام در آخرین قیمت‌های معاملاتی برای کلیه سهام فعال در بازار است که هر چقدر بیشتر باشد، نشانگر بازاری بزرگ‌تر است. وجود دو پارامتر تعداد سهم و قیمت می‌تواند بر ارزش بازار اثر‌بگذارد و نوسانات در این شاخص را ایجاد کند. بزرگ‌ترین بازار سهام در بین کشورهای مزبور با توجه به ارزش بازار در منطقه متعلق به ترکیه و سپس عربستان است و ایران در رتبه پنجم قرار دارد. در حالی که از لحاظ تولید ناخالص ملی و اندازه اقتصاد پس از ترکیه و عربستان سعودی در رتبه سوم قرار دارد. این امر نشان می‌دهد که قطر و ابوظبی که اندازه کوچک‌تر اقتصادی نسبت به ایران داشته‌اند، توانسته‌اند بخش سهام خود را بیشتر تقویت کنند و نسبت آن را به اندازه اقتصاد کل خود افزایش دهند.

بر اساس جدول نسبت ارزش بازار سهام به تولید ناخالص داخلی در کشور قطر 81/ 99 درصد است یعنی تقریبا بازار سهام آن معادل کل بازار سرمایه ایران (بورس) اقتصاد کشور است. در این کشور برای حمایت از شرکت‌ها به ویژه در صنعت نفت و گاز از ورود آنها به بورس و حمایت از سهام آنها استقبال می‌شود. در بین یازده کشور یاد شده پس از قطر کشور ابوظبی قرار دارد که نسبت ارزش بازار به تولید ناخالص داخلی آن، بیش از 87 درصد است. اردن، بحرین و عربستان در رتبه‌های بعدی قرار دارند. سهم بازار سهام آنها از اقتصاد داخلی بیش از 50 درصد است. کمترین نسبت در مصر دیده می‌شود و سهم بازار سهام بازار سرمایه ایران (بورس) کشور از کل اقتصاد نزدیک به 24 درصد است. قزاقستان در رتبه بالاتری از ایران قرار دارد و بازار سهام ترکیه و دبی مانند ایران 20 تا 30 درصد از اقتصاد اختصاص داده‌اند.

طبق اطلاعات فدراسیون بین‌المللی بورس‌ها، در ماه ژانویه سال 2017، بیشترین ارزش معاملات متعلق به ترکیه با بیش از 29 میلیارد دلار بوده است و رتبه بعدی متعلق به عربستان سعودی با بیش از 27 میلیارد دلار بوده است. در این مدت ایران تنها 853 میلیون دلار معامله داشته است. کمترین میزان ارزش معاملات در ژانویه آن سال نیز متعلق به قبرس بوده است.

یکی دیگر از ملاک‌های اندازه‌گیری بین بازارها تعداد شرکت‌های عضو بورس است. بدیهی است هر چه این تعداد بیشتر باشد، اندازه بازار به لحاظ تعدادی بزرگ‌تر است. در میان ده کشور مورد بررسی با ایران بیشترین تعداد شرکت‌های بورس متعلق به ترکیه با 380 شرکت و سپس ایران با 325 شرکت بالاترین تعداد پذیرفته‌شدگان را دارد که تا حد زیادی در ادامه سیاست‌های خصوصی‌سازی قابل توجیه است، اما کوچک بودن سهم بازار از اقتصاد ملی و حجم اندک معاملاتی در کنار شرکت‌هایی مانند عربستان حکایت از ناکارآمد بودن توزیع معاملات بازار در پراکندگی شرکت‌ها دارد. همچنین در حوزه خارجی شرکتی در بازار سهام ایران پذیرفته شده نیست. بیشترین شرکت‌های خارجی در قزاقستان با 13 شرکت قرار دارند.

به دلیل پیچیدگی فرآیند تصمیم‌گیری در بازار سهام و تخصصی بودن فعالیت، از صندوق‌های سرمایه‌گذاری استقبال می‌شود. صندوق‌ها با تعاریف متفاوت و ماهیت‌های گوناگون به جمع آوری منابع افراد پرداخته و منسجم و یکپارچه به سرمایه‌گذاری کلان اقدام می‌کنند. در ایران این صندوق‌ها با اقبال زیادی مواجه شده‌اند و در قالب صندوق‌های کوچک و بزرگ با درآمد ثابت و متغیر تصمیم به جذب سرمایه‌های خرد دارند که البته با توجه به نوسانات بازار ارزش اوراق این صندوق‌ها نیز از نوسان برخوردار است. در بین کشورهای یاد شده، ایران با 16 صندوق به ارزش 141 میلیون دلار در ژانویه 2017 بالاترین تعداد و ارزش صندوق‌ها را در منطقه داشته است.

تاریخچه بورس در ایران

در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی مصادف با حکومت رضاشاه پهلوی، مطالعات اولیه بر روی شکل‌گیری بورس در ایران آغاز شد. در این سال، «ران لوترفلد» بلژیکی که برای دربار ایران کار می‌کرد، اساسنامه داخلی بورس را پس از انجام مطالعات گسترده درباره تأسیس بورس و شروع معاملات سهام در ایران را تهیه و به مسئولان ایرانی ارائه کرد. اما با توجه به شرایط آن زمان و شروع جنگ جهانی دوم و سایر مسائل داخلی کشور، موضوع بررسی و تأسیس بورس در کشور ما بیش از ۲۵ سال به تأخیر افتاد!

پس از ایجاد ثبات نسبی در کشور و در سال ۱۳۴۱، کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعت و معدن ایران تشکیل و موافقت‌نامه اولیه تأسیس بورس سهام در این کمیسیون تنظیم گردید. در زمستان همان سال هیئتی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیرکل این بورس برای مشارکت در راه‌اندازی بورس ایران به کشورمان دعوت شدند. اما در نهایت و پس از چهار سال، در سال ۱۳۴۵، قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد.

در پانزدهم بهمن ماه بازار سرمایه ایران (بورس) سال ۱۳۴۶ و حدود یک سال بعد از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار، بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعت و معدن که بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن تاریخ به شمار می رفت، به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.

سیر تحولات تاریخ ۵۰ ساله بورس در ایران

تاریخچه بورس ایران را می‌توان به ۴ دوره زمانی تقسیم کرد. در دوره اول که به زمان پیش از انقلاب اسلامی ایران برمی‌گردد، بورس ایران با عرضه سهام بانک صنعت و معدن، شرکت نفت پارس، سیمان تهران، سیمان شمال، بانک توسعه صنعتی، اوراق قرضه دولتی، اوراق قرضه عباس آباد، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اسناد خزانه شروع به کار کرده و تا سال ۱۳۵۷ تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس به عدد ۱۰۵ رسید.

با پیروزی انقلاب اسلامی بورس اوراق بهادار تهران نیز وارد فصل جدیدی شد. رویدادهای سیاسی و شروع جنگ تحمیلی در آن زمان و همچنین اتفاقات اقتصادی پس از آن، اعم از ادغام بانک‌ها و شرکت‌های بیمه و همچنین تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران منجر به کاهش تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس از ۱۰۵ شرکت در سال ۱۳۵۷ به به ۵۶ شرکت در پایان سال ۱۳۶۸ شد.

پایان جنگ تحمیلی و توسعه بازار سرمایه

دوره سوم از سال ۶۸ آغاز شده و با شکل‌گیری سیاست‌های دولت مبنی بر گسترش بازار سرمایه همراه شد. به طوری که در سال ۱۳۷۵ تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس به حدود ۲۵۰ شرکت رسید. در این سال‌ها افزایش عرضه سهام شرکت‌های دولتی در بورس، عرضه این سهام از طریق شبکه بانکی در سرتاسر کشور و همچنین عرضه سهام به کارگران به نرخ‌های ترجیحی براساس مصوبات دولت، منجر به فراگیر شدن تب و تاب بورس در کشور شد. در ادامه و تا سال ۱۳۸۳ شاخص‌های بورس از رشد بسیار خوبی برخوردار بوده و حضور پرتعداد سهامداران در تالارهای بورس اوراق‌بهادار نویدگر روزهای خوش برای بازار سرمایه در ایران بود.

عکس زیر تصویری از تالار حافظ بورس در تهران را در اواسط دهه ۷۰ نشان می‌دهد.

تحولات بازار سرمایه پس از سال ۱۳۸۴

آغاز دوره زمانی چهارم در بورس ایران همزمان با رونق و شکوفایی این بازار در سال‌ ۱۳۸۳ اتفاق افتاد. اگرچه بورس ایران در تاریخ فعالیت خود، همواره فراز و فرودهای بسیار زیادی را داشته است، اما به جرات می‌توان گفت که یکی از مهم‌ترین تحولات تاریخ بورس در ایران، تصویب قانون جدیدی تحت عنوان قانون بازار اوراق بهادار در اول آذر سال ۱۳۸۴ بود که با رفع برخی نارسایی‌ها و نواقص موجود در قانون اولیه، زمینه توسعه گسترده بورس در کشورمان را فراهم کرد.

براساس این قانون، بخش نظارتی بورس از بخش های عملیاتی آن تفکیک شد، به این معنا که سازمانی به عنوان سازمان بورس و اوراق بهادار، به عنوان نهاد نظارتی بازار سرمایه ایران تشکیل شد. راه‌اندازی سامانه معاملات آنلاین در سال ۱۳۸۹ نیز نقطه عطف دیگری در گسترش معاملات بورس ایران، چه از نظر ارزش معاملات و چه از نظر فراگیر بودن در جامعه بود. لازم به ذکر است سازمان بورس که خود تحت نظارت شورایی به اسم شورای عالی بورس فعالیت می‌کند، وظایف متعددی دارد که یکی از مهمترین وظایف آن، بازار سرمایه ایران (بورس) تأسیس و نظارت بر عملکرد بورس‌های مختلف است.

امروز، چهار بورس بزرگ کشور تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می کنند:

• بورس اوراق بهادار تهران : انجام معاملات سهام شرکت‌ها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت و …
• فرابورس ایران : که در آن‌جا هم سهام شرکت‌هایی که بنا به دلایلی موفق به پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران نمی‌شوند، مورد دادوستد قرار می‌گیرد.
• بورس کالای ایران: انجام معاملات انواع کالاها و محصولات مانند محصولات پتروشیمی، فلزات، محصولات کشاورزی و … .
• بورس انرژی: انجام معاملات حامل‌های انرژی از جمله برق، زغال‌سنگ و کک و …

چکیده مطلب :

ارزش بورس اوراق بهادار تهران در حال حاضر و در اوایل سال ۱۳۹۹ به بیش از ۳۶۰۰ هزار میلیارد تومان (۲۰۰ میلیارد دلار) می‌رسد. طراحی انواع اوراق بهادار، راه‌اندازی نهادهای متنوع مالی، گسترش فعالیت‌های آموزشی و همچنین اطلاع‌رسانی نسبتا بیشتر موجب شده تعداد سهام‌داران بورس در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته باشد. پیشبینی می‌شود که این روند همچنان ادامه داشته باشد تا جایی که به مانند کشورهای توسعه‌یافته، بازار سرمایه همواره در اولویت‌ اول مردم برای سرمایه‌گذاری خوب و با هدف تولید ثروت بیشتر قرار گیرد.

سرمایه ۴.۵ میلیون دارنده کد بورسی زیر ۱۰ میلیون تومان است/ جیب مردم را در بورس زدند/ بورس را بیمه می‌کنم/ ورود چینی‌ها به بازار سرمایه ایران طبق سند ۲۵ ساله

کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری اظهار داشت: در حال حاضر 55 میلیون نفر با احتساب دارندگان سهام عدالت، کد بورسی دارند. اغلب کد بورسی‌های جدید سال گذشته با اعلام فراخوان فریب وارد بازار شدند و بعد جیب مردم را در این بازار زدند.

سعید محمد در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا درباره وضعیت بازار سرمایه و راهکار تیم اقتصادی وی برای برون‌رفت از این شرایط اظهار داشت: بازار سرمایه از موضوعاتی است که برای تامین مالی پروژه‌ها بر روی آن حساب باز کرده‌ایم.

وی ادامه داد: نقدینگی سرگردان موجود که به بیش از 3400 هزار میلیارد تومان می‌رسد، به جریان اقتصاد بسیار آسیب وارد آورده و وضعیت شاخص‌های اقتصادی کشور به ویژه تورم را دائما افزایش می‌دهد.

کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری افزود: اگر بتوانیم این نقدینگی را به سمت تولید هدایت کنیم، این تهدید را به فرصت تبدیل کرده‌ایم و مسیر هدایت این نقدینگی به سمت تولید، بازار سرمایه است. به همین دلیل برنامه جامعی را برای احیای بورس و بازار سرمایه تدوین کرده‌ایم. قدم اول برای احیای این بازار بازگرداندن اعتماد مردم است.

محمد با بیان اینکه برای بازگشت اعتماد مردم اول باید با متخلفان بورسی که سال گذشته باعث شدند بسیاری‌ها در این بازار آسیب ببینند برخورد شود، گفت: متاسفانه متخلفان که باعث زیان مردم در بازار سرمایه شدند در حال حاضر رها هستند. تعدادی از این متخلفان افراد حقوقی و تعدادی دیگر هم حقیقی‌ها هستند که باید به صورت کامل شناسایی شوند و متناسب با تخلفی که مرتکب شدند با آنها برخورد شود.

وی ادامه داد: در کنار برخورد با متخلفان بازار سرمایه به ویژه حقوقی‌ها، اهرم‌های اعتمادساز دیگری هم وجود دارد که این اهرم در اختیار دولت و بورس است. معتقدم باید پوشش بیمه‌ای گسترده برای کسانی که می‌خواهد وارد بازار سرمایه شوند ایجاد کنیم که متاسفانه در حال حاضر این پوشش بیمه‌ای وجود ندارد.

محمد تاکید کرد: در حال حاضر 55 میلیون نفر با احتساب دارندگان سهام عدالت، کد بورسی دارند. اغلب کد بورسی‌های جدید سال گذشته با اعلام فراخوان فریب وارد بازار شدند. سال گذشته طی فراخوان فریب گسترده، بسیاری از مردم را وارد بازار سرمایه کردند و بعد جیب مردم را در این بازار زدند.

کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری با بیان اینکه تمام افرادی که با این فراخوان فریب در بورس سرمایه‌گذاری کردند، متضرر شدند که از قشر ضعیف جامعه هم هستند اظهار داشت: حدود 4.5 میلیون نفر از دارندگان کد بورسی، سرمایه زیر 10 میلیون تومان داشتند که از متضرران بازار هم هستند. دولت می‌تواند راسا ورود کند و سرمایه این افراد را جمع آوری کند و همین باعث می‌شود که صف‌های فروش تا حد زیادی کاهش پیدا کند.

وی افزود: این اقدامات می‌تواند به بهبود شرایط بازار کمک کند و باعث می‌شود که در آینده شاهد این اتفاقات نباشیم.

محمد تاکید کرد: موضوع مهم در بازار سرمایه ثبات در قوانین است در حال حاضر قوانین بازار دائما در حال تغییر است. موضوع مهم دیگر ثبات در مدیریت است که این تغییرات چه در بخش قوانین و چه بخش مدیریتی در حال آسیب زدن به بازار و سهامداران است.

وی با بیان اینکه از جمله مهم‌ترین برنامه‌های من به عنوان کاندیدای ریاست جمهوری برای بازار سرمایه، ایجاد تالار بین الملل بورس است و بورس ایران باید به بورس‌ جهانی متصل شود، گفت: البته در حال حاضر در منطقه آزاد کیش یک تالار بین الملل بورس پیش بینی شده است. از این طریق می‌توان ایرانی‌های مقیم خارج از کشور را برای سرمایه‌گذاری در بورس ایران ترغیب کرد و این امنیت سرمایه گذاری باید به این افراد داده شود که وارد بازار سرمایه کشورشان شوند.

کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری با اشاره به راه اندازی بورس بین الملل و استفاده از پتانسیل‌های آن گفت: افراد از کشورهای خارجی هم باید بتوانند وارد بازار سرمایه ایران شوند. در تفاهمنامه 25 ساله ایران و چین هم این موضوع لحاظ شده است. یکی از موضوعاتی که این امکان را دارد به سرعت انجام شود، ورود چین به این فضا است. بعد هم سایر کشورهای منطقه را دعوت خواهیم کرد و باید بتوانیم بورس ایران را به دنیا متصل کنیم.

محمد افزود: تا زمانی که بورس ایران محدود به کشور باشد همواره می‌تواند درگیر این امواج شود اما اگر به بورس بین‌الملل متصل شویم تا حدودی این موضوعات کنترل می‌شود.

وی تاکید کرد: دولت باید بتواند و بخواهد که پروژه‌های سودآور را در فرابورس عرضه کند.

محمد در پاسخ به این سوال که در دوره مدیریت در قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا پروژه‌ای را وارد بازار سرمایه کردید، اظهار داشت: در زمان مدیریتم در قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا این اقدامات انجام شد تا حدی هم جلو رفتیم و برخی از پروژه‌ها را موفق شدیم در بورس عرضه کنیم. اما در حال حاضر عرضه پروژه‌ها در بورس چند گیر دارد که باید در دولت این موضوعات پیگری و رفع شود، یکی از موانع ورود پروژه‌ها به بازار سرمایه و جذب نقدینگی و تامین مالی از این این محل، بحث تضامین است. در حال حاضر از شرکت‌ها ضمانتنامه‌های معتبر و با اعداد بالا می‌خواهند که معمولا شرکت‌ها نمی‌توانند این ضمانتنامه‌ها را تامین کنند.

وی افزود: در دنیا برای جایگزین کردن تضامین، راهکارهای بسیار زیادی وجود دارد مانند اعتبارسنجی شرکت‌ها و دادن اعتبار به شرکت‌ها که بتوانند تا یک سقفی عملیات انجام دهند. باید این راه‌ها را در بازار سرمایه برای شرکت‌ها و سهام دارانی که معتمد و مورد وثوق هستند، باز کنیم. این شرکت‌ها پس از پذیره‌نویسی به شرکت‌های سهامی عام تبدیل می‌شوند و به بازار ثانویه ورود پیدا می‌کنند بنابراین هم بازار اولیه رونق خوبی می‌گیرد و بازار ثانویه با افزایش عرضه مواجه می‌شود.

کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری در پاسخ به این سوال که مدت زمان مورد نیاز برای احیای بازار سرمایه را چقدر می‌دانید، گفت: بسیاری از این اقدام نیاز به عزم دارد برای مثال جمع کردن سهام خرد مردم که حدود 4.5 میلیون نفر با سرمایه کمتر از 10 میلیون تومان است، عدد بالایی نیست و دولت می‌تواند در بازه زمانی کوتاه این اقدام را انجام دهد. ایجاد پوشش بیمه‌ای و پوشش ریسک‌های سهام‌داران نیاز به تدبیر دارد.

محمد با بازار سرمایه ایران (بورس) اشاره به برخی از انحصارات در بازار سرمایه تاکید کرد: موضوع مهم دیگر شکست انحصار در این بازار است که بسیاری از سرمایه‌گذاران را اذیت کرده، مانند ارایه مجوز برای تاسیس کارگزاری جدید. این مجوزها انحصار و محل مفسده شده‌اند. تمام این موضوعات بسیار سریع قابل رفع و حل است و مشمول مدت زمان نمی‌شوند.

وی گفت: فرایند عرضه سهام هم زمان‌بر نیست. ما در قرارگاه خاتم الانبیا به اندازه 6 میلیارد دلار پروژه برای ورود به بازار سرمایه آماده کرده بودیم. بخشی از این پروژه‌ها را موفق شدیم وارد بازار کنیم اما بخش عمده آن را به دلیل موانع پیش رو نتوانستیم در فرابورس پذیریش دهیم. چراکه مارا با مشکلاتی مانند تضامین و مالیات بسیار سنگین مواجه کردند.

دو عامل سرکوب بازار سرمایه ایران/ مقایسه بورس تهران با 10 بازار سهام منطقه

دنیای اقتصاد: کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق ایران اخیرا در پژوهشی، به مقایسه بورس تهران با 10 بازار سهام منطقه پرداخته است. بورس ترکیه، عربستان‌سعودی، قطر، بحرین، اردن، مصر، قبرس، قزاقستان، دوبی و ابوظبی در لیست مقایسه این پژوهش قرار دارند. شاخصه‌های مورد مقایسه این پژوهش از آمار رسمی اعلام شده آنها به فدراسیون بورس‌های بین‌المللی در ژانویه سال 2017 گرفته شده است. از جمله معیار‌های مورد ارزیابی در این پژوهش، ارزش بازار سهام کشور‌ها، ارزش سهام معامله شده، سرعت گردش معاملات، سهم بازار سهام از کل اقتصاد کشورها، تعداد معاملات، تعداد شرکت‌های عضو بورس و صندوق‌های سرمایه‌گذاری در کشورها است. مرور کلی پژوهش مقایسه‌ای مزبور بین بورس تهران و 10 بازار سهام منطقه، نشان می‌دهد که بازار سهام ایران هر‌چند قدیمی‌تر از بسیاری از کشورهای مورد مقایسه است، اما سهم کمی از اقتصاد کشور را تشکیل می‌دهد. به‌طور مثال رتبه اندازه بازار سهام ایران در مقایسه با دیگر کشورهای یاد شده 5 است و ابوظبی و قطر به مراتب اندازه بازار بزرگ‌تری نسبت به ایران دارند. این در حالی است که ایران از نظر بزرگی اقتصاد پس از ترکیه و عربستان رتبه سوم را دارد. براساس معیارهای دیگر نیز بازار سهام ایران نسبت به برخی بورس‌ها همچون عربستان، ترکیه، قطر و ابوظبی رتبه‌های پایین‌تری دارد. البته به لحاظ تعداد صندوق‌های سرمایه‌گذاری ایران رتبه اول را دارد.

بررسی وضعیت معاملات 10 بازار سهام مذکور نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری خارجی و همچنین حضور شرکت‌های خارجی در این بورس‌ها عامل مهمی در رونق معاملات و اندازه بزرگ این بورس‌ها به‌شمار می‌رود، از این‌رو به‌نظر می‌رسد اولین عاملی که بازار سهام ایران برای رشد بیشتر از آن محروم است، قوانین دست و پاگیر برای جذب سرمایه خارجی و عدم پذیرش سهام شرکت‌های خارجی است. این امر بازار سهام را محلی نگه داشته است. البته باید در نظر داشت که ریسک‌‌های اقتصادی و سیاسی از جمله دیگر موانع حضور خارجی‌ها در بورس تهران است. بازار سهام کشور در مقایسه با برخی بورس‌های مذکور در این پژوهش سرعت گردش مالی پایینی داشته است. نسبت گردش مالی (turnover) یکی از معیارهای اصلی تعیین نقدشوندگی در بازارهای سهام است. این موضوع ریشه در برخی محدودیت‌های موجود در بازار سهام و همچنین سهام شناور آزاد شرکت‌های سهامی دارد. در مجموع می‌توان گفت برخی سیاست‌های مداخله‌جویانه در وضعیت داد‌و‌ستد بازار سهام با اعمال محدودیت‌هایی سبب شده است، سرعت گردش مالی در بورس تهران در مقایسه با برخی کشور‌ها همچون ترکیه و عربستان کم باشد. بر همین اساس و با توجه به شرایط کنونی اقتصاد ایران به‌نظر می‌رسد خروج از رکود، تسهیل قوانین سرمایه‌گذاری خارجی به همراه تثبیت نرخ ارز و کاهش ریسک‌های اقتصادی و سیاسی و همچنین عدم دخالت در معاملات سهام و به تبع آن کاهش محدودیت‌های معاملاتی که خود عامل موثری در کاهش سرعت گردش معاملات و پایین بودن نقدشوندگی است،نقش ویژه‌ای در تحرک بورس تهران داشته باشد. در ادامه خلاصه‌ای از این پژوهش مفصل آورده می‌شود. از آنجا که برای مقایسه کشورها باید مبنای مقایسه واحدی وجود داشته باشد، آمار ارائه شده در پژوهش بر اساس دلار آمریکا آورده شده‌اند. در ژانویه 2017، کم‌ارزش‌ترین پول متعلق به ریال ایران بوده است.

اندازه ارزش بازار سهام ابوظبی در ژانویه 2017 نزدیک به 120 میلیارد دلار بوده است که در برابر تولید ناخالص داخلی 138 میلیارد دلاری در این تاریخ رقم قابل توجهی را نشان می‌دهد. این امر از یکی از پارامترهای توسعه اقتصادی که سهم بالای بازار سهام در اقتصاد داخلی است، حکایت دارد. در ژانویه 2017 ارزش بازار سهام دوبی 97 میلیارد دلار گزارش شده است، در حالی که تولید ناخالص ملی این کشور بیش از 375 میلیارد دلار بوده است. به دلیل تسهیلات بیشتر برای سرمایه‌گذاران خارجی در این بازار، سهام شرکت‌های عربی منطقه مانند سهام شرکت‌هایی از بحرین، عربستان و کویت مورد داد‌و‌ستد قرار می‌گیرد. رشد این بازار در سال‌های اخیر مدیون حضور سرمایه‌های خارجی است که به‌طور مستقیم یا غیر‌مستقیم اقدام به سرمایه‌گذاری در این بازار می‌کنند. یکی از پتانسیل‌های قوی در این بازار تنوع معاملات فیوچرز در معاملات فیزیکی کالا، بورس طلا و کالای دوبی است که فرصت‌های معاملاتی زیادی را برای شرکت‌های سرمایه‌گذاری خاورمیانه و جهان به‌وجود آورده است. لازم به ذکر است که سهم بازار سهام دوبی و ابوظبی از کل بازار سهام جهان عرب حدود 18 درصد است که رتبه دوم بعد از عربستان را دارد.

ارزش بازار سهام عربستان بیش از 442 میلیارد دلار است که در برابر اقتصاد 637 میلیارد دلاری سعودی، رقم قابل‌توجهی را نشان می‌دهد. وجود صنایع متنوع مانند نفت و پتروشیمی در کنار صنایع خدماتی و مالی از ویژگی‌های این بازار است که آن را تبدیل به بزرگ‌ترین بورس جهان عرب کرده است.

بورس بحرین در سال 1989 تاسیس شد. در این بازار اتباع خارجی با بیش از 40 ملیت گوناگون از آغاز افتتاح بورس تاکنون به داد‌و‌ستد می‌پردازند و بین 18 درصد تا 25 درصد از ارزش معاملات این بورس همواره در اختیار اتباع خارجی بوده است. در این بازار سهام شرکت‌های داخلی و بین‌المللی، اوراق قرضه، اوراق مشتقه، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و ابزار اسلامی مالی مورد داد‌و‌ستد قرار می‌گیرند. یکی از جذابیت‌های این بازار هرگونه مالیات بر خرید و فروش یا سود سالانه سهام است. در حال حاضر سهام نزدیک به پنج شرکت خارجی نیز در بورس بحرین معامله می‌شوند. ارزش بازار سهام بحرین نزدیک به 20‌میلیارد دلار است که بیش از نیمی از اندازه اقتصاد 31‌میلیارد دلاری آن را پوشش می‌دهد.

بورس قطر در دوحه از سال 1997 رسما فعالیت خود را آغاز کرد. از نکات قابل توجه این بازار تصمیم به حمایت جدی از شرکت‌های قطری است که به ویژه فعالیت زیادی در بخش نفت و گاز دارند لذا با هدف کمک به داد‌و‌ستد این شرکت‌ها و شفافیت اطلاعات در آنها بسیاری از شرکت‌های قطری عضو این بازار هستند. به‌طوری که ارزش بازار سهام قطر بیش از 156 میلیارد دلار است و تقریبا معادل ارزش تولید ناخالص داخلی این کشور کوچک عربی است. با هدف گسترش بازار سهام و ایجاد تسهیلات لازم برای سرمایه‌گذاری، بورس قطر توانسته سرمایه‌گذاران خارجی فراوانی را به خود جذب کند و سهم سهامداران خارجی به داخلی در این بازار بیش از دو برابر است.

بازار سهام اردن در سال 1999 تاسیس شد. ارزش بازار سهام این کشور در ژانویه 2017 نزدیک به 24 میلیارد دلار بوده است که در برابر اقتصاد 39 میلیارد دلاری وضعیت خوبی را نشان می‌دهد.

یکی از مهم‌ترین مشخصات این بازار درصد بالای نقد‌شوندگی سهام است که سیاست‌گذاران بورس مصر بسیار بر آن تاکید دارند بنابراین سرعت گردش معاملات در این بازار بسیار بالا است. انقلاب سال 2011 در مصر منجر به بسته شدن این بازار برای مدتی و ریزش شاخص‌های آن شد اما در سال جدید میلادی رشد شاخص بورس بیش از 85 درصد بوده است. البته ارزش بازار سهام مصر حدود 32 میلیارد دلار است که سهم کوچکی از اقتصاد 346 میلیارد دلاری این کشور در جهان عرب دارد. طبق گزارش فدراسیون بین‌المللی بورس‌ها در ژانویه 2017 حدود 22 میلیون دلار در بورس مصر سرمایه‌گذاری خارجی انجام شده است که در برابر 1606 میلیون دلار سرمایه‌گذاری داخلی قرار دارد.

از سال 1980 ترکیه برای آزاد‌سازی اقتصاد و پیوستن به اقتصاد جهانی، اصلاحاتی همانند اجرای سیاست نرخ ارز شناور، قوانین آزاد‌سازی واردات، تشویق سرمایه‌گذاری خارجی و تمرکز‌زدایی فعالیت‌های دولتی را به اجرا گذاشت. با این اصلاحات سرمایه‌گذاری خارجی به سرعت جذب بازار ترکیه شد و در حال حاضر بیش از پنج هزار شرکت خارجی در چرخه اقتصادی ترکیه قرار دارند. بورس سهام استانبول تنها بازار اوراق بهادار ترکیه است که تسهیلات معاملاتی را برای اوراق سهام، اوراق قرضه، اوراق بهادار خارجی و. فراهم می‌کند. در بورس استانبول بازارهای سهام کلی، ثانویه، ملی، عمده‌فروشی، بازار اقتصادی جدید (فناوری و اطلاعات) از زیر شاخه‌ها هستند. ارزش بازار سهام ترکیه بیش از 174 میلیارد دلار است که 23 درصد از اقتصاد 735 میلیارد دلاری ترکیه را تشکیل می‌دهد. همچنین طبق گزارش‌های فدراسیون بین‌المللی بورس‌ها، در ژانویه 2017 در بورس استانبول سهم سرمایه‌گذاری خارجی11 میلیون دلار در برابر حدود 30 میلیون دلار سرمایه‌گذاری داخلی بوده است.

بورس اوراق بهادار قبرس در منطقه اروپایی قبرس در سال 1996 تاسیس شد. در این بورس از عرضه و تقاضا و سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری استقبال می‌شود و فرصت‌هایی برای این موضوع ایجاد شده است. ارزش بازار سهام بورس قبرس 2 میلیارد دلار است که در برابر اقتصاد 13 میلیارد دلاری آن سهم ناچیزی را تشکیل می‌دهد.

بورس‌های منطقه آسیای میانه همگی تازه تاسیس هستند. در بین آنها بورس قزاقستان بهترین عملکرد و بیشترین ارزش بازار را دارد که حتی از بورس تهران نیز بیشتر است و پس از آن بورس‌های گرجستان و ازبکستان قرار دارند. بورس قزاقستان در سال 1993 تاسیس شد و محلی برای مبادله اوراق سهام، اوراق خزانه و اوراق قرضه، ارزهای خارجی و اوراق مشتقه شد. در ژانویه 2017 ارزش بازار سهام قزاقستان 42 میلیارد دلار بوده است که سهمی 32 درصدی در اقتصاد 138 میلیارد دلاری آن دارد. به گزارش فدراسیون بین‌المللی بورس‌ها در ژانویه سال 2017 مبلغ8/ 1 میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی در بورس این کشور انجام شده که در برابر 2/ 20میلیون دلار سرمایه‌گذاری داخلی قرار دارد. همان‌طور که مشاهده می‌شود، نقش سرمایه‌گذاری خارجی در معاملات سهام 10 کشور نامبرده بیش از ایران است. بر همین اساس به نظر می‌رسد باید با تسهیل قوانین و کاهش ریسک ورود این سرمایه‌گذاران از این منظر نیز معاملات سهام کشور را تعمیق کرد.

سرعت گردش معاملات پویایی بازار سهام را نشان می‌دهد. هر چه سهام عرضه شده در بورس بیشتر داد‌و‌ستد شوند، قابلیت نقد شوندگی در بورس بالا می‌رود. شفافیت قیمتی انجام می‌پذیرد و به هدف اصلی بورس که افزایش گردش معاملاتی است، کمک می‌کند. بر این اساس سرعت گردش معاملات از حاصل تقسیم ارزش معاملات به ارزش کل بازار به دست می‌آید. سرعت بالاتر یعنی بازار چابک تر و نقل وانتقالات و نقد‌شوندگی بالاتر و سرعت پایین‌تر نشان از یک بازار کند با عدم پویایی، ریسک بالای عدم نقد‌شوندگی و عدم جذابیت معاملاتی دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که سرعت گردش معاملات در ترکیه بسیار بالا است. طی یکسال بیش از 200 درصد از سهام ثبت شده در بورس آن جابه جا می‌شود و مرتب خرید و فروش در آن انجام می‌پذیرد. به این معنی که کل بازار سرمایه ترکیه در سال نزدیک به دو بار جابه‌جا شده و گردش می‌کند. در حالی که این سنجه برای ایران نزدیک به 10 درصد است. یعنی طی یک‌سال تنها 10 درصد از بازار سهام ایران مبادله می‌شود و مابقی سهم‌ها همچنان بدون تحرک هستند. بعد از ترکیه بیشترین سهم مربوط به دوبی با 76 درصد و سپس عربستان 74 درصد است. سرعت گردش معاملات در بازار سهام مصر نیز حدود 60‌درصد است.

ارزش بازارعبارت است از مجموع حاصل‌ضرب تعداد سهام در آخرین قیمت‌های معاملاتی برای کلیه سهام فعال در بازار است که هر چقدر بیشتر باشد، نشانگر بازاری بزرگ‌تر است. وجود دو پارامتر تعداد سهم و قیمت می‌تواند بر ارزش بازار اثر‌بگذارد و نوسانات در این شاخص را ایجاد کند. بزرگ‌ترین بازار سهام در بین کشورهای مزبور با توجه به ارزش بازار در منطقه متعلق به ترکیه و سپس عربستان است و ایران در رتبه پنجم قرار دارد. در حالی که از لحاظ تولید ناخالص ملی و اندازه اقتصاد پس از ترکیه و عربستان سعودی در رتبه سوم قرار دارد. این امر نشان می‌دهد که قطر و ابوظبی که اندازه کوچک‌تر اقتصادی نسبت به ایران داشته‌اند، توانسته‌اند بخش سهام خود را بیشتر تقویت کنند و نسبت آن را به اندازه اقتصاد کل خود افزایش دهند.

بر اساس جدول نسبت ارزش بازار سهام به تولید ناخالص داخلی در کشور قطر 81/ 99 درصد است یعنی تقریبا بازار سهام آن معادل کل اقتصاد کشور است. در این کشور برای حمایت از شرکت‌ها به ویژه در صنعت نفت و گاز از ورود آنها به بورس و حمایت از سهام آنها استقبال می‌شود. در بین یازده کشور یاد شده پس از قطر کشور ابوظبی قرار دارد که نسبت ارزش بازار به تولید ناخالص داخلی آن، بیش از 87 درصد است. اردن، بحرین و عربستان در رتبه‌های بعدی قرار دارند. سهم بازار سهام آنها از اقتصاد داخلی بیش از 50 درصد است. کمترین نسبت در مصر دیده می‌شود و سهم بازار سهام کشور از کل اقتصاد نزدیک به 24 درصد است. قزاقستان در رتبه بالاتری از ایران قرار دارد و بازار سهام ترکیه و دبی مانند ایران 20 تا 30 درصد از اقتصاد اختصاص داده‌اند.

طبق اطلاعات فدراسیون بین‌المللی بورس‌ها، در ماه ژانویه سال 2017، بیشترین ارزش معاملات متعلق به ترکیه با بیش از 29 میلیارد دلار بوده است و بازار سرمایه ایران (بورس) رتبه بعدی متعلق به عربستان سعودی با بیش از 27 میلیارد دلار بوده است. در این مدت ایران تنها 853 میلیون دلار معامله داشته است. کمترین میزان ارزش معاملات در ژانویه آن سال نیز متعلق به قبرس بوده است.

یکی دیگر از ملاک‌های اندازه‌گیری بین بازارها تعداد شرکت‌های عضو بورس است. بدیهی است هر چه این تعداد بیشتر باشد، اندازه بازار به لحاظ تعدادی بزرگ‌تر است. در میان ده کشور مورد بررسی با ایران بیشترین تعداد شرکت‌های بورس متعلق به ترکیه با 380 شرکت و سپس ایران با 325 شرکت بالاترین تعداد پذیرفته‌شدگان را دارد که تا حد زیادی در ادامه سیاست‌های خصوصی‌سازی قابل توجیه است، اما کوچک بودن سهم بازار از اقتصاد ملی و حجم اندک معاملاتی در کنار شرکت‌هایی مانند عربستان حکایت از ناکارآمد بودن توزیع معاملات بازار در پراکندگی شرکت‌ها دارد. همچنین در حوزه خارجی شرکتی در بازار سهام ایران پذیرفته شده نیست. بیشترین شرکت‌های خارجی در قزاقستان با 13 شرکت قرار دارند.

به دلیل پیچیدگی فرآیند تصمیم‌گیری در بازار سهام و تخصصی بودن فعالیت، از صندوق‌های سرمایه‌گذاری استقبال می‌شود. صندوق‌ها با تعاریف متفاوت و ماهیت‌های گوناگون به جمع آوری منابع افراد پرداخته و منسجم و یکپارچه به سرمایه‌گذاری کلان اقدام می‌کنند. در ایران این صندوق‌ها با اقبال زیادی مواجه شده‌اند و در قالب صندوق‌های کوچک و بزرگ با درآمد ثابت و متغیر تصمیم به جذب سرمایه‌های خرد دارند که البته با توجه به نوسانات بازار ارزش اوراق این صندوق‌ها نیز از نوسان برخوردار است. در بین کشورهای یاد شده، ایران با 16 صندوق به ارزش 141 میلیون دلار در ژانویه 2017 بالاترین تعداد و ارزش بازار سرمایه ایران (بورس) صندوق‌ها را در منطقه داشته است.

بورس چیست؟ انواع بازار بورس در ایران

در کشور ما یکی از محوری‌ترین مفاهیمی که برای موفقیت در بازار سرمایه باید با آن آشنا شوید، ابتدایی‌ترین مفهوم این بازار است. یعنی بورس چیست؟ در این مقاله با بررسی انواع بازارهای بورس در ایران، برخی از مفاهیم اولیه بورسی، ارکان و نهادهای بورسی و وب سایت‌های مهم بورسی به این سوال پاسخ خواهیم داد. همراه ما باشید.

ویدئو صفر تا صد بورس!

بورس چیست؟

در ساده‌ترین تعریف بورس بازاری است که در آن دارایی‌های واقعی و مالی تعیین قیمت و خرید و فروش می‌شوند.
کارکردهای اصلی این بازار را می‌توان به صورت خلاصه این‌گونه بیان کرد:

• مدیریت انتقال ریسک
• شفافیت بازار
• کشف قیمت
• ایجاد بازار رقابتی
• جمع‌آوری سرمایه‌ها و پس‌اندازهای کوچک برای تامین سرمایه مورد نیاز برای فعالیت‌های اقتصادی

انواع بازار بورس در ایران

بازار بورس در ایران به ۴ دسته بورس کالا، بورس اوراق بهادار، بورس انرژی و فرابورس تقسیم می‌شود. در هر یک از این بازارها، شرکت‌های مختلفی حضور دارند و کالاهای متفاوتی نیز مورد معامله قرار می‌گیرند.بازار سرمایه ایران (بورس)

بورس کالا

بورس کالا بازاری است که در آن کالاهای مختلف به ویژه مواد خام و مواد اولیه مانند فلزات، نفت، گندم و … مورد معامله قرار می‌گیرند. علاقه‌مندان به حضور در این بازار باید حتما کد بورس کالا دریافت کنند که با کد بورسی متفاوت است.

بورس اوراق بهادار

در بورس اوراق بهادار دارایی‌هایی مانند سهام، اوراق مشارکت و …. معامله می‌شوند. بورس اوراق بهادار ایران خود به دو بازار اول و دوم تقسیم می‌شود که شرایط پذیرش شرکت‌ها در هر یک از این دو بازار و همچنین تابلوی اصلی و فرعی بازار اول با یکدیگر متفاوت است.

بورس انرژی

بورس انرژی بازاری است که در آن معاملات حامل‌های انرژی مانند نفت و گاز و اوراق بهادار مبتنی بر آن‌ها انجام می‌شود.

فرابورس

فرابورس بازاری است با ساختاری مشابه با بازار بورس با این تفاوت که شرایط پذیرش و فعالیت در این بازار ساده‌تر از بورس است. شرکت‌هایی که شرایط ورود به بازار بورس را ندارند، معمولا سهام‌شان را در بازار فرابورس عرضه می‌کنند.

مفاهیم اولیه بورس و سرمایه گذاری

یکی از مهم‌ترین عوامل در کسب بازدهی مناسب از بازار سرمایه و موفقیت در بورس، داشتن شناخت و آگاهی کافی از این بازار است. شناخت نسبت به بورس، مبانی سرمایه گذاری موفق در این بازار و ابزارهای مختلفی که می‌توانند فعالان این بازار را برای کسب سود و رسیدن به اهداف‌شان از سرمایه‌گذاری یاری کنند.
آشنایی با مفاهیم اولیه بورسی از جمله این موارد است که آشنایی با آن‌ها برای کسانی که برای اولین بار قصد ورود به بازار سرمایه رادارند، ضروری است. در زیر به اختصار برخی از این مفاهیم را توضیح می‌دهیم.

کد بورسی

همه کاربران بازار سرمایه برای حضور در این بازار و خرید و فروش سهام باید کد بورسی داشته باشند. شناسه منحصر به فردی که از ترکیب سه حرف اول نام خانوادگی افراد و ۵ عدد به صورت تصادفی تشکیل شده است و تنها یک‌بار برای هر سرمایه‌گذار صادر می‌شود.

نماد معاملاتی

برای تسهیل معاملات و سرعت بخشیدن به فرآیند خرید و فروش سهام در بورس، برای هر یک از شرکت‌های حاضر در این بازار یک نماد معاملاتی در نظر گرفته شده است که از نام شرکت و صنعتی که شرکت در آن فعالیت می‌کند، گرفته شده است.

شاخص بورس

شاخص بورس کمیتی است که وضعیت کلی بازار بورس و تغییرات ایجاد شده در این بازار در بازه‌های زمانی مختلف را نشان می‌دهد. در بورس شاخص‌های مختلفی وجود دارد که هر یک به بررسی جنبه‌هایی از تغییرات این بازار می‌پردازند. از جمله این شاخص‌ها می‌توان به شاخص کل قیمت، شاخص بازده نقدی، شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر، شاخص هم‌وزن و … اشاره کرد.

کارگزار ناظر

در بازار بورس ایران خرید و فروش سهام و انجام معاملات با واسطه کارگزاری‌ها یا همان کارگزار ناظر انجام می‌شود. انتخاب کارگزار ناظر یکی از اولین قدم‌ها برای فعالیت در بورس و انجام معاملات در این بازار به شمار می‌رود.

صندوق سرمایه‌گذاری

در بازار بورس ابزارهای مختلفی برای سرمایه‌گذاری تعبیه شده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری اشاره کرد. این صندوق‌ها یکی از روش‌های سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بورس به شمار می‌روند و با بهره‌گیری از نیروهای متخصص و حرفه‌ای در زمینه بورس و بازارهای مالی، به مدیریت دارایی سرمایه‌گذاران خود در این بازار می‌پردازند.
صندوق های سرمایه گذاری انواع مختلفی دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به صندوق‌های با درآمد ثابت، صندوق‌های سهامی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط اشاره کرد.

ارکان و نهادهای بورسی

در ادامه به معرفی برخی از مهم‌ترین ارکان‌ها و نهادهای بازار سرمایه در ایران می‌پردازیم. همچنان همراه ما باشید.

شورای عالی بورس

شورای عالی بورس، بالاترین رکن بورس اوراق بهادار است و مهم‌ترین وظیفه آن تصویب سیاست‌های کلان و خط مشی‌های بازار و همچنین اعمال نظارت بر اجرای قانون بازار بورس اوراق بهادار است.

اعضای شورای بورس عبارتند از: وزیر امور اقتصاد و دارایی در سمت رئیس شورا، وزیر بازرگانی، رئیس بانک مرکزی، روسای اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و اتاق تعاون، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار در سمت دبیر شورا و سخنگوی سازمان، ۳ نفر خبره مالی از بخش خصوصی با مشورت تشکل‌های حرفه‌ای بازار به پیشنهاد وزیر امور اقتصاد و دارایی و تصویب هیئت وزیران، یک نفر خبره از بخش خصوصی به پیشنهاد وزیر ذی‌ربط و تصویب هیئت وزیران برای هر بورس کالا.

سازمان بورس و اوراق بهادار

سازمان بورس بازار سرمایه ایران (بورس) و اوراق بهادار یک موسسه عمومی غیر دولتی است که شخصیت حقوقی و مالی مستقلی دارد. این سازمان توسط یک هیئت مدیره ۵ نفره از کارشناسان بخش غیردولتی که دارای حسن شهرت و تجربه در رشته‌های مالی هستند و با پیشنهاد رئیس شورای عالی بورس و تصویب این شورا تعیین می‌شوند، اداره می‌شود.
از جمله اهداف ایجاد سازمان بورس و اوراق بهادار، تدوین قوانین و مقررات و نظارت بر اجرای آن‌ها زیر نظر شورای عالی بورس است.

بورس اوراق بهادار تهران

بورس اوراق بهادار تهران یکی دیگر از ارکان مهم بازار سرمایه ایران است. این نهاد یک شرکت سهامی عام انتفاعی است که عملیات اجرایی بورس اوراق بهادار بر عهده آن قرار دارد. ایجاد بازاری منصفانه، کارآ و شفاف با ابزارهای متنوع از مهم‌ترین ماموریت‌های این سازمان به شمار می‌رود.
تشکیل، سازماندهی و اداره بازار اوراق بهادار، پذیرش اوراق بهادار، وضع و اجرای ضوابط حرفه‌ای و انضباطی برای اعضا و نظارت بر فعالیت آن‌ها و نظارت بر حسن انجام معاملات اوراق بهادار از جمله وظایف بورس اوراق بهادار تهران است.

شرکت مدیریت فناوری بورس تهران

وب سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران به نشانی TSETMC.com یکی از پرطرفدارترین و کاربردی‌ترین وب‌سایت‌ها در میان فعالان بازار سرمایه است. اصلی‌ترین وظیفه این شرکت، راهبری عملیاتی و فنی سامانه رایانه‌ای بورس است. نام وب سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران در میان پربازدیدترین وب سایت‌های ایرانی در سایت الکسا نیز دیده می‌شود.

شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه

شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه یا به اختصار سمات، یکی دیگر از نهادهای مهم بازار سرمایه است که امور مربوط به ثبت، نگهداری، انتقال، مالکیت اوراق بهادار و تسویه وجوه معاملات را برعهده دارد. این نهاد زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کند.

شرکت‌های سرمایه‌گذاری

شرکت‌های سرمایه‌گذاری از دیگر نهادهای مالی مهم و کلیدی بازار سرمایه هستند که با بهره‌گیری از نیروهای متخصص و حرفه‌ای، به مدیریت دارایی افرادی مشغول هستند که نمی‌خواهند به صورت مستقیم به خرید و فروش سهام و انجام معاملات در بازار بورس بپردازند. وظیفه این شرکت‌ها، سرمایه‌گذاری وجوه جمع‌آوری شده از مشتریان در ترکیبی از اوراق بهادار مختلف است.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری

از دیگر نهادهای مهم و کلیدی بازار سرمایه، صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند که بنا بر تعریف ماده ۱ بند ۲۰ قانون بازار اوراق بهادار، نهادهای مالی هستند که فعالیت اصلی آن‌ها سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار است و مالکین واحدهای آن نیز نسبت به سود و زیان صندوق شریک هستند. وجوه دریافتی از سرمایه‌گذاران در این صندوق‌ها در ترکیب متنوعی از اوراق بهادار و سایر دارایی‌ها سرمایه‌گذاری می‌شود.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری، به ویژه برای کسانی که دانش کافی از بازار سرمایه ندارند یا نمی‌توانند اتفاقات این بازار را پیگیری کنند، گزینه‌ای بسیار خوب برای ورود به بورس و سرمایه‌گذاری در این بازار به شمار می‌روند.

معرفی سایت های کاربردی برای فعالان بازار بورس

یکی از مهم‌ترین سوالات فعالان بازار سرمایه به ویژه در ابتدای ورود به این بازار این است که اطلاعات مورد نیاز برای تحلیل بازار سرمایه را از چه منبعی به دست آورند. در ادامه مطلب به این سوال پاسخ می‌دهیم و برخی از وب سایت‌های پرطرفدار و کاربردی برای کسب اطلاعات بورسی را به شما معرفی می‌کنیم.

۱/ سایت مدیریت فناوری بورس تهران

وب سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران به نشانی www.tsetmc.com همانگونه که پیش از این هم گفتیم یکی از جامع‌ترین و کاربردی‌ترین وب سایت‌هایی است که اطلاعات بسیار خوبی درباره نمادهای معاملاتی مختلف در آن ارائه شده است.
در این وب سایت می‌توانید آمار و نمودارهای مربوط به معاملات روزانه سهام، وضعیت بازارهای مختلف بورس، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و … را مشاهده کنید و از این اطلاعات برای تحلیل بهتر بازار سرمایه و انتخاب سهام مناسب برای انجام معاملات در این بازار استفاده کنید.

۲/ سایت کدال

سامانه بازار سرمایه ایران (بورس) جامع اطلاع‌رسانی ناشران یا کدال به نشانی www.codal.ir یکی دیگر از وب سایت‌های پرکاربرد بازار سرمایه است که اطلاعات و گزارشات مالی شرکت‌های بورسی در این وب سایت جمع‌آوری و منتشر می‌شود.

۳/ سایت فیپیران

مرکز پردازش اطلاعات مالی ایران یا فیپیران به نشانی www.fipiran.com از دیگر سایت‌هایی است که در آن اطلاعات مختلفی از بازار سرمایه ارائه شده است.از جمله این اطلاعات می‌توان به وضعیت معاملات سهام در بورس، شاخص‌های مختلف این بازار و البته اطلاعات جامع و بسیار خوبی درباره صندوق‌های سرمایه‌گذاری اشاره کرد.

۴/ سایت sena.ir (خبرگزاری بازار سرمایه ایران)

این وبسایت پایگاه خبری بازار سرمایه است و جایگاه بالایی در میان سایت‌هایی که اخبار بازار را پوشش می‌دهند، دارد. همان‌طور که بالاتر اشاره کردیم، فعالیت در بازار سرمایه به اخبار و اطلاعات گره خورده است. سنا اخبار و جریان اطلاع‌رسانی در بازار سرمایه را پوشش می‌دهد.

۵/ سایت seo.ir (وبسایت سازمان بورس و اوراق بهادار)

یکی از منابع مهم کسب اطلاعات پیرامون بازار سرمایه، سایت سازمان بورس و اوراق بهادار است. اطلاعاتی که در این سایت منتشر می‌شود شامل برنامه‌های آموزشی سازمان بورس، معرفی نهادهای فعال، معرفی و اطلاعات تماس سازمان‌های فعال در بازار سرمایه، قوانین و مقررات، آیین‌نامه‌ها و … اطلاعاتی از این دست هستند.

۶/ سایت ifb.ir (وبسایت فرابورس ایران)

دومین شرکتی که زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کند، فرابورس است. در این بازار نیز مانند بازار بورس، اوراق بهادار معامله می‌شود. پس به همین منوال، اطلاعات آن برای سرمایه‌گذاران اهمیت بالایی دارد. در سایت فرابورس اطلاعات شرکت‌های فعالی در این بازار، قوانین و مقررات، آیین‌نامه بازارهای مختلف فرابورس، اطلاعات نمادها و … اطلاعاتی از این دست منتشر می‌شود.

۷/ سایت ime.co.ir (بورس کالای ایران)

سومین بازار بورس کشور، بورس کالا است که در آن انواع مختلفی از کالاها معامله می‌شود. اطلاعات مربوط به عرضه کالاهای جدید، محدودیت‌های خرید، آمار معاملات، قوانین و مقررات و … در این وبسایت منتشر می‌شود.

سخن آخر

بورس بازار جذاب و هیجان‌انگیز است که در عین سودآور بودن ریسک کاهش سرمایه نیز در آن وجود دارد. بازاری که اگر اطلاعات خوبی از آن داشته باشید و با شناخت وارد آن شوید، می‌توانید سود خوبی از آن به دست آورید. در این مطلب سعی کردیم در یک نگاه این بازار را بررسی کنیم و به شما بگوییم که بورس چیست و چگونه در بورس سرمایه‌گذاری کنیم؟ راهنمای کامل سرمایه گذاری در بورس برای تازه واردان، که می‌تواند شروعی برای آشنایی با این بازار و نحوه سرمایه‌گذاری در آن باشد. برای آشنایی بیشتر با بازار بورس و مبانی سرمایه‌گذاری موفق در این بازار، دوره‌های آموزش بورس آگاه را فراموش نکنید.