اوراق قرضه چیست؟

من در تاریخ ۱۰ فروردین ۱۴۰۰، خودروی خود را به دارنده‌ی این برگه انتقال خواهم داد.

ARADGROUP

یکی از روش های تامین مالی ، استقراض از طریق انتشار اوراق قرضه می باشد. سرمایه گذاران واعتبار دهندگان با خرید اوراق قرضه ، سرمایه گذارانی هستند که مایل به قبول قضایا ومخاطرات ناشی از تملک بخشی از واحد تجاری ، اوراق قرضه چیست؟ به عنوان سهامدار نمی باشند.در عوض آنان بازده ای براساس نرخ بهره تعیین شده قبلی واطمینان از دریافت مبلغ سرمایه گذاری در تاریخ سررسید را ترجیح می دهند. اگر واحد تجاری ورشکست شود مطالبات طلبکاران قبل از توزیع دارایی ها بین صاحبان سهام واریز می شود لذا از نظر دارندگان اوراق قرضه خطر از دست دادن سرمایه گذاری اولیه کمتر از سهامداران است. واحدهای تجاری بخش عمده ای از دارایی های خود را از محل وجوه حاصل از انتشار اوراق قرضه تحصیل می نمایند.

ماهیت اوراق قرضه

قرارداد مربوط به صدور اوراق قرضه بیانگر تعهد تجاری صادرکننده دایر بر پرداخت اصل مبلغ اوراق قرضه (ارزش اسمی) در سررسید و سود تضمین شده (بهره) اوراق قرضه در طول مدت قرارداد به طور ادواری وبه شکل درصدی از ارزش اسمی اوراق قرضه است. نرخ اوراق قرضه عامل مهمی در جلب سرمایه گذاری است زیرا نرخ سود تضمین شده اوراق قرضه به نحوی تعیین می شود که واحد صادرکننده بتواند در اسرع وقت وجوه لازم برای تامین مالی خود را از طریق فروش این اوراق تحصیل نماید. بازدهی اوراق قرضه از دیدگاه واحد سرمایه گذار ممکن است با هزینه موثر بهره اوراق قرضه از دیدگاه صادر کننده اوراق قرضه متفاوت باشد به این دلیل که ممکن است در یک تاریخ معین اوراق قرضه با نرخ های متفاوت منتشر شده باشد.

نرخ سود تضمین شده اوراق قرضه به شکل سالانه بیان می شود اما این سود تضمین شده می تواند براساس فواصل زمانی شش ماهه پرداخت شود. اوراق قرضه ممکن است دارای ویژگی قابلیت تبدیل به سهام بوده یا بازپرداخت اصل و فرع آن توسط اشخاص ثالث تضمین شده باشد یا پرداخت سود تضمین شده آن منوط به تحصیل سود عملیاتی توسط واحد صادر کننده باشد، دارندگان اوراق قرضه مانند سایر اعتباردهنگان به واحد تجاری، تنها به دریافت سود تضمین شده و اصل مبلغ اوراق قرضه در سررسید ، محق می باشند و به هیچ وجه حق دخالت در امور واحد تجاری یا مشارکت در منابع آن را ندارند.

اوراق بهادار (Security) چیست؟

بازارهای مالی در سرتاسر جهان، شامل بخش‌های مختلفی است، یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در بازارهای مالی، «اوراق بهادار» است. در این مطلب، با کمک مقاله‌ای از اوراق قرضه چیست؟ وب‌سایت اینوستوپدیا، با تعریف اوراق بهادار، انواع آن، سرمایه‌گذاری و معامله‌گری در این حوزه و وضعیت قانون‌گذاری آن آشنا خواهید شد.

اوراق بهادار چیست؟

اوراق بهادار (Security)، به هر دارایی یا حقی گفته می‌شود که ماهیت غیرفیزیکی دارد، از نظر قانون معتبر شناخته می‌شود و می‌توان آن را به فروش رساند.

در بیشتر کشورها، اوراق بهادار شامل موارد زیر می‌شود:

• یک موقعیت مالکیتی در شرکت‌هایی که به صورت عمومی در بورس معامله می‌شوند (سهام در بورس)
• یک رابطه طلبکاری از یک نهاد دولتی یا خصوصی (اوراق قرضه)
• یا یک حق مالکیت بر ابزارهای مالی مشتقه (قرارداد آتی یا قرارداد اختیار)

به زبان ساده، اوراق بهادار وعده‌ای است که از نظر قانونی لازم‌الاجرا است و می‌توان آن را خرید، فروخت و یا با چیز ارزشمند دیگری مبادله کرد.

برای درک بهتر اوراق بهادار به این مثال توجه کنید. فردی روی کاغذی می‌نویسد:

من در تاریخ ۱۰ فروردین ۱۴۰۰، خودروی خود را به دارنده‌ی این برگه انتقال خواهم داد.

اگر این برگه به تأیید یک نهاد دولتی یا قانونی برسد، تبدیل به اوراق بهادار می‌شود؛ یعنی ورقی که بها دارد. بنابراین این برگه دارای ارزش است و ممکن است مردم به خرید یا فروش این برگه علاقه نشان دهند. بدیهی است که اگر خودرو تا قبل از تحویل صحیح و سالم مانده باشد، ارزش برگه نیز بالا خواهد رفت. در مقابل اگر مشکلی برای اتومبیل پیش بیاید، افراد علاقه کمتری به در اختیار داشتن آن برگه نشان خواهند داد و در نتیجه، ارزش آن افت خواهد کرد.

انواع اوراق بهادار

انواع اوراق بهادار

اوراق بهادار را می‌توان به دو دسته عمده سهام و بدهی تقسیم کرد. با این حال، دسته دیگری به نام ترکیبی وجود دارد که در آن، بخشی از ویژگی‌های اوراق سهام و اوراق بدهی ترکیب شده است. در ادامه، با این سه دسته بیشتر آشنا خواهیم شد.

«سهام» یا «اوراق حقوق صاحبان سهام»، متداول‌ترین نوع از انواع اوراق بهادار است. سهام، یک نفع مالکیتی است که سهام‌داران در یک نهاد (مانند یک شرکت) در اختیار دارند و یکی از انواع سهم در بازار سرمایه است. اوراق سهام شامل دو دسته‌ی سهام عادی و سهام مقدم است.

دارندگان سهام معمولاً دریافتی منظم ندارند، هر چند در برخی موارد سود سهم را دریافت می‌کنند. اما سود اصلی سهام‌داران از این سرمایه‌گذاری، سودی است که از فروش خود سهام (اوراق بهادار) به دست می‌آید (با این فرض که ارزش سهم افزایش یافته باشد).

دارندگان سهام این اختیار را دارند که به میزان سهام خود، در کنترل شرکت سهیم باشند. ضریب تأثیر رأی هر سهام‌دار به نسبت سهمی است که در اختیار دارد. در صورت ورشکستگی شرکت، سهام‌داران پس از پرداخت کلیه تعهدات به طلبکاران، باقی‌مانده دارایی شرکت را به نسبت سهمی که دارند، بین خود تقسیم می‌کنند. در صورتی‌که دارایی مالی شرکت برای پرداخت تعهدات به طلبکاران کافی نباشد، این بدهی از کالاها یا خدمات شرکت پرداخت می‌شود.

اوراق بدهی

«اوراق بدهی» بیانگر پولی است که وام گرفته شده است و باید بازپرداخت شود. اندازه وام، نرخ بهره و تاریخ سررسید یا تمدید، تحت شرایطی در این اوراق قید می‌شود. اوراق بهادار بدهی شامل اوراق قرضه دولتی و شراکتی، گواهی‌های سپرده و اوراق وثیقه‌دار است.

زمانی که کسب‌وکارها یا نهادهای دولتی برای انجام فعالیت‌های اقتصادی نیاز به پول داشته باشند، با فروش اوراق قرضه می‌توانند سرمایه مورد نیاز خود را تأمین کنند. سرمایه‌گذار با خرید اوراق قرضه که از آن‌ به عنوان «اوراق بهادارِ با درآمد ثابت» نیز یاد می‌شود، برای بازه زمانی خاصی مقداری پول به یک نهاد قرض می‌دهد و بهرۀ ثابتی (ماهانه یا سالانه) از آن نهاد تحت عنوان درآمد ثابت دریافت می‌کند. اوراق قرضه دارای تاریخ سررسید است. وقتی اوراق قرضه به موعد سررسید خود می‌رسد، نهادی که پول سرمایه‌گذاران را دریافت کرده است، اصل پول را بازپرداخت می‌‌کند.

به‌طور کلی، دارندگان اوراق بدهی به طور منظم بهره، بازپرداخت اصل پول و سایر حقوق قراردادی تصریح شده (که شامل حق رأی نیست) را دریافت می‌کنند. این اوراق برای مدت معینی صادر می‌‎شوند و در پایان توسط صادرکننده یا «ناشر» بازخرید می‌شوند. ناشر، نهادی حقوقی است که اوراق بهادار را به نام خود منتشر می‌کند.

اوراق ترکیبی

«اوراق بهادار ترکیبی» همانطور که از نامش پیداست، برخی از ویژگی‌های اوراق بدهی و سهام را در کنار هم دارد. اوراق ترکیبی به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود:

1. سهام تضمینی: قرارداد اختیاری که توسط شرکت صادر می‌شود و به سهام‌داران حق خرید سهام را در یک بازه زمانی و با یک قیمت مشخص می‌دهد.
2. سهام ترجیحی: سهم شرکت‌هایی که پرداخت بهره، سود سهام یا سایر بازدهی‌های سرمایه در آن‌ها ارجح است.
3. اوراق قابل تبدیل: اوراق قرضه‌ای که می‌توان آن‌ها را در بازار بورس به سهام شرکت ناشر تبدیل کرد.

سرمایه‌گذاری در حوزه اوراق بهادار

نهادی که اوراق بهادار را تولید کرده و به فروش می‌رساند، «ناشر» نام دارد و کسانی که این اوراق را می‌خرند، سرمایه‌گذار نامیده می‌شوند.

به‌طور کلی، اوراق بهادار نمایانگر یک سرمایه‌گذاری و وسیله‌ای است که نهادها، شرکت‌ها و سایر بنگاه‌های تجاری می‌توانند به‌وسیله آن سرمایه جذب کنند. شرکت‌ها با عرضه سهام خود به عموم مردم از طریق عرضه اولیه سهام (IPO) می‌توانند سرمایه بسیار زیادی جذب کنند.

برای مثال، مسئولین یک شهر یا ایالت یا کشور می‌توانند با صدور اوراق قرضه شهری، وجوه مورد نیاز برای یک پروژه را جمع‌آوری کنند. بسته به تقاضای بازار و یا ساختار قیمت‌گذاری یک موسسه، جذب سرمایه از طریق عرضه اوراق می‌توند گزینه مناسب‌تری نسبت به تأمین اعتبار از طریق وام بانکی باشد.

سرمایه‌گذاری در حوزه اوراق بهادار

از طرف دیگر، خرید این اوراق با پولِ وام‌گرفته‌شده، که اصطلاحاً «خرید وجه تضمین با اهرم» نیز نامیده می‌شود، یکی از روش‌های محبوب برای سرمایه‌گذاری است. در اصل، یک شرکت ممکن است برای تسویه بدهی یا سایر تعهدات خود به نهادهای دیگر، حقوق مالکیتی خود را به صورت پول نقد اوراق قرضه چیست؟ یا سایر انواع اوراق بهادار به اشخاص حقیقی واگذار کند. این نوع تمهیداتِ وثیقه‌ای اخیرا در بین سرمایه‌گذاران نهادی افزایش یافته است.

اوراق بهادار چگونه معامله می‌شوند؟

اوراقی که به صورت عمومی معامله می‌شوند، در فهرست «بورس» قرار می‌گیرند. بورس، بازاری متشکل و خودانتظام است که اوراق بهادار در آن توسط کارگزاران یا معامله‌گران و طبق مقررات، مورد دادوستد قرار می‌گیرد.

ناشران می‌توانند با اطمینان دادن به معامله‌گران از جنبه قانون‌گذاری و تأمین نقدینگی، نظر معامله‌گرها را به سهام خود جلب کنند. در سال‌های اخیر، سیستم‌های تجاری الکترونیکی غیر رسمی متداول‌تر شده‌اند و معامله‌گران به جای دادوستد اوراق کاغذی، به صورت آنلاین معامله‌ می‌کنند.

همان‌طور که اشاره شد، به اولین فروش عمده سهام یک شرکت در بورس، «عرضه اولیه» (IPO) گفته می‌شود. بازاری که یک سهم برای اولین بار در آن پذیره‌نویسی و عرضه می‌شود، «بازار اولیه» نامیده می‌شود.

در جریان عرضه اولیه، ناشر، فروشنده سهم است و سرمایه‌گذار یا تریدر، معامله‌گر سهم هستند. اما بعد از پایان عرضه اولیه، سهم وارد معاملات ثانویه می‌شود که در آن، سهم‌ها صرفا به عنوان یک دارایی از یک تریدر یا سرمایه‌گذار به تریدر دیگر منتقل می‌شوند. به بازاری که معاملات ثانویه در آن جاری است، «بازار ثانویه» گفته می‌شود. سهام‌داران می‌توانند سهام خود را در ازای پول نقد یا سود سرمایه به سایر سرمایه‌گذاران بفروشند، بنابراین، بازار ثانویه بازار اولیه را تکمیل می‌کند.

اوراق بهادار ممکن است به صورت خصوصی و به گروه محدودی که واجد شرایط هستند، عرضه شود. هر از گاهی سهام شرکت‌ها به صورت ترکیبی از عرضه عمومی و خصوصی ارائه می‌شوند.

انواع دیگر اوراق بهادار

اوراق بهادار دارای گواهی به صورت فیزیک و کاغذی ارائه می‌شوند. این اوراق همچنین ممکن است در سیستم ثبت مستقیم نگه‌داری شوند. به عبارت دیگر، یک مامور ثبت به نمایندگی از شرکت، سهام شرکت را بدون اینکه نیاز به صدور گواهی فیزیکی باشد، حفظ می‌کند.

فناوری‌ها و سیاست‌های مدرن، نیاز به اوراق دارای گواهی را برطرف کرده است. اکنون سیستمی توسعه یافته است که در آن ناشران می‌توانند یک گواهی جهانی واحد را به نمایندگی از تمام اوراق بهادار معتبر، در یک صندوق امانت‌داری بین‌المللی به نام شرکت «Depository Trust» یا «DTC» سپرده‌گذاری کنند. کلیه اوراق بهاداری که در DTC معامله می‌شوند، به صورت الکترونیکی هستند. شایان ذکر است که اوراق بهادار دارای گواهی و بدون گواهی هیچ تفاوتی از نظر حقوق و امتیازات سهام‌دار و ناشر ندارند.

اوراق بهادار حامل به اوراق قابل مذاکره گفته می‌شود که حقوق مربوط به اوراق را به سهام‌دار می‌دهد. این اوراق تحت موارد خاص از یک سرمایه‌گذار به سرمایه‌گذار دیگر منتقل می‌شوند. اوراق حاملی که قبل از الکترونیکی شدنِ اوراق وجود داشتند، از لحاظ ماهیت مالکیتی همیشه مجزا از هم بودند؛ یعنی هر ورق بهادار، بیانگر یک دارایی جداگانه بود و از نظر قانونی با سایر اوراق تفاوت داشت. این اوراق بهادار در اکثر موارد قابل دادوستد هستند، اما در موارد نادری نیز این‌گونه نیست. این بدان معناست که با اوراق قرضه چیست؟ وام گرفتن، وام‌گیرنده می‌تواند در زمان بازپرداخت، خودِ دارایی یا یک دارایی مشابه دیگر را که معادل با دارایی اصلی است، پرداخت کند. در برخی موارد، ممکن است از اوراق بهادار حامل برای دور زدن مالیات استفاده شود. به همین دلیل، ناشران، سهام‌داران و قانون‌گذاران دید مثبتی به این اوراق ندارند. بنابراین استفاده از این اوراق در ایالات متحده نادر است.

اوراق بهادار ثبت‌شده به گونه‌ای از اوراق گفته می‌شود که نام سهام‌دار و سایر جزئیات لازم توسط ناشر در یک دفتر کل ثبت می‌شود. هرگونه دادوستد این اوراق به شرطی انجام می‌شود که اصلاحات لازم در دفتر کل ثبت شود.

قانون‌گذاری

در ایالات متحده، «کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالات متحده آمریکا» (SEC)، عرضه عمومی و فروش این اوراق را قانون‌گذاری می‌کند.

کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا

اما در ایران، این وظیفه به «شورای عالی بورس و اوراق بهادار» و «سازمان بورس و اوراق بهادار» محول شده است. طبق قوانین اوراق، مصوب سال ۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی، تعریف این دو نهاد به شرح زیر است:

«شورا» بالاترین رکن بازار است که تصویب سیاست‌های کلان آن بازار را برعهده دارد. اعضـای شورا به شرح زیر است:

• وزیر امور اقتصادی و دارایی
• وزیر بازرگانی
• رییس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
• رؤسای اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و اتاق تعاون
• رئیس «سازمان» که به عنوان دبیر شورا و سخنگوی سازمان نیز انجام وظیفه خواهد کرد
• دادستان کل کشور یا معاون وی
• یک نفر نماینده از طرف کانون‌ها
• سه نفر خبره مالی منحصراً از بخش خصوصی با مشورت تشکل‌هـای حرفـه‌ای بـازار اوراق بهـادار بـه پیشنهاد وزیر امور اقتصادی و دارایی و تصویب هیئت وزیران
• یک نفر خبره منحصراً از بخش خصوصی به پیشنهاد وزیر ذيربط و تصویب هیئت وزیـران بـرای هـر بورس کالایی

سازمان بورس

«سازمان بورس»، یک موسسه عمومی غیردولتی است که دارای شخصیت حقـوقی و مـالی مسـتقل بـوده و از محـل کارمزدهای دریافتی و سهمی از حق پذیرش شرکت‌ها در بورس اوراق بهادار و سایر درآمدها اداره می‌شود.

ساختمان سازمان بورس

برای اطلاع از جزئیات تعاریف و قوانین بورس در ایران، می‌توانید به وب‌سایت سازمان بورس مراجعه کنید.

اوراق قرضه و سهام ممتاز

▪ شباهت این دو نوع اوراق: هر دو وسیله تامین مالی بلند مدت هستند و در آمد ناشی از سرمایه گذاری در این اوراق ثابت است.
▪ تعریف اوراق قرضه: اوراق قرضه اسنادی است كه به موجب آن شركت انتشار دهنده تعهد می كند مبالغ معینی (بهره سالانه) را در زمانهایی خاص به دارنده آن پرداخت كند و در موعد مقرر (سررسید) اصل مبلغ را باز پرداخت كند.
▪ ویژگی های اوراق قرضه:
۱- سند بستانكاری: دارنده اوراق به عنوان بستانكار حق دریافت اصل و بهره آن را دارد ولی هیچ مالكیتی در شركت ندارد.
۲- تاریخ سر رسید معین،
۳- ارزش اسمی.
۴- اولویت: اگر شركت منتشر كننده اوراق قرضه ورشكست شود و دارندگان اوراق قرضه در رابطه با دریافت اصل و فرع خود اوراق قرضه چیست؟ بر صاحبان سهام عادی حق تقدم دارند.
۵- وثیقه: معمولاً انتشار اوراق قرضه با وثیقه همراه است. (مثلاً زمین و ساختمان شركت وثیقه اوراق باشد)
۶- حق رای: دارندگان اوراق قرضه در تصمیم گیریهایی شركت حق رای ندارند مگر در صورت عدم رعایت شرایط قرار داد قرضه كه می توانند بر فعالیت های شركت اعمال قدرت نمایند.
۷- امین دارندگان اوراق قرضه: شخص سوم طرف قرار داد است كه به نمایندگی از طرف دارندگان اوراق قرضه بر اجرای تعهدات شركت نظارت می كند.
۸- نرخ بهره: در گذشته اوراق دارای بهره ثابت بوده ولی اكثر اوراق جدید دارای نرخ بهره شناور (متغیر با توجه به نرخ بهره سایر اوراق رایج در بازار) هستند.
▪ نقش امین: وظایف بانك یا سازمان امین عبارتست از:
الف- امضای تمام اوراق قرضه.
ب- گرفتن اصل و فرع وجوه و پرداخت آن به دارنده اوراق
ج- دارایی هایی كه در گروه اوراق قرضه است در رهن امین قرار می گیرد.
د- مطلع نموددن دارندگان اوراق در صورت نقض مفاد قرار داد.
▪ واحد اندازه گیری قیمت و بهره اوراق قرضه:
قیمت اوراق اوراق قرضه چیست؟ قرضه بر مبنای درصد ارزش اسمی آنها بیان می شود. و برای بیان تغییرات قیمت آن از سیستم واحد و یك صدم واحد استفاده می شود.
برای بیان نرخ بهره اوراق از سیستم اعشاری استفاده می شود.
▪ اوراق قرضه با نام و بی نام:
در اوراق قرضه با نام، اسم و آدرس صاحب ورقه در دفاتر شركت انتشار دهنده ثبت می شود و نقل و انتقال آن در صورتی مسیر است كه صاحب آنها اسناد و مدرك انتقال را امضا كند.
اوراق قرضه بی نام معمولاً متعلق به دارنده آن است و مالكیت آن در جایی ثبت نمی شود و تغییر مالكیت آن از طریق دست به دست شدن اوراق است.
▪ اوراق قرضه با نرخ بهره صفر:
دارندگان این اوراق پولی بعنوان بهره دریافت نمی كنند و به همین دلیل این نوع اوراق به صورت تنزیلی و به قیمتی كمتر از ارزش اسمی فروخته می شود. این اوراق برای سرمایه گذار و انتشار دهنده جالب است زیرا سرمایه گذار مجبور به سرمایه گذاری مجدد وجه دریافتی خود نیست و شركت انتشار دهنده نیز تفاوت بین ارزش اسمی و قیمت فروش را به روش خط مستقیم مستهلك می كند و آن را بعنوان هزینه بهره سال (بدون پرداخت بهره) از در آمد مشمول مالیات خود كسر می كند.
▪ درجه بندی ریسك اوراق قرضه:
منظور از ریسك اوراق قرضه احتمال عدم توانایی شركت در پرداخت به موقع بهره یا اصل مبلغ قرضه است. درجه ریسك اوراق قرضه منتشره توسط موسسه S&P تعیین می‌شود. این موسسه اوراق را به ده گروه تقسیم می كند. بالاترین درجه گروه AAA و پایین ترین درجه گروه D است.
اوراق با درجه AAA كمترین ریسك را دارد. نرخ بازده تا سر رسید اوراق قرضه ای كه در یك گروه قرار می گیرد تقریباً یكسان است؛ اوراق قرضه كه درجه آنها BB یا كمتر است به اوراق قرضه بنجل معرفند. انتشار اوراق قرضه برای شركت زمانی مفید است كه اوراق آن دارای درجه AAA یا AA باشد چون می تواند هزینه بهره خود را به حداقل برساند.
▪ تامین سرمایه از طریق انتشار اوراق بهادار با بازده ثابت:
نرخ بازده سرمایه گذاری شركت باید بیش از نرخ بهره اوراق قرضه باشد تا مقدار سود هر سهم كاهش نیابد. تامین مالی از طریق اوراق قرضه با بازده ثابت باعث افزایش درجه اهرم مالی خواهد شد.
اگر نسبت های مالی نشان دهند كه ریسك مالی شركت تغییر زیادی نكرده ارزش بازار سهام افزایش می یابد و در نتیجه ثروت سهامدار زیاد می شود ولی اگر نسبت های مالی نشان دهد اوراق قرضه چیست؟ كه تامین مالی از طریق انتشار اوراق قرضه باعث افزایش ریسك مالی شركت شده ارزش سهام شركت كاهش می یابد.
▪ قرار داد اوراق قرضه:
شرایط مندرج در قرار داد را به چهار دسته تقسیم می كنند:
۱- شرای عمومی: شامل ویژگی های اصلی اوراق مثل نرخ بهره، تاریخ سر رسید، نحوه پرداخت بهره، نام موسسه امین
۲- موارد مربوط به وثیقه: شامل مشخصات دارایی مورد وثیقه و اولویت دارندگان اوراق قرضه.
۳- شرایط مربوط به حفظ منافع دارندگان اوراق قرضه: اقداماتی كه دارنده و موسسه امین در صورت ورشكستگی جهت دریافت طلب خودانجام می دهند.
۴- شرایط باز پرداخت اوراق قرضه: شامل قیمت باز خرید، زودترین و دیرترین زمان باز خرید، ضریب تبدیل به سهام عادی در صورت قابل تبدیل بودن.
▪ مزایای اوراق قرضه:
۱- هزینه خاص سرمایه مربوط به اوراق قرضه از هزینه خاص سرمایه مربوط به سهام ممتاز كمتر است. زیرا ۱- هزینه بهره هزینه قابل قبول مالیاتی است. ۲- ریسك اوراق قرضه از ریسك سهام ممتاز كمتر است بنابراین نرخ بازده مورد انتظار سرمایه گذار نیز كمتر است.
۲- ارجحیت بروامهای كوتاه مدت تجدید شدنی.
۳- قابلیت باز خرید و انتشار اوراق جدید با نرخ بهره كمتر
۴- نداشتن ادعای مالكیت و حق رای
۵- فروش اوراق قرضه نوعی اهرم مالی به وجود می آورد
▪ معایب اوراق قرضه:
۱- كاهش سود هر سهم در صورتیكه بازدهی بیشتر از هزینه بهره اوراق قرضه به دست نیاید.
۲- احتمال ورشكستگی به علت ناتوانی در پرداخت به موقع تعهدات قرضه.
۳- ناتوانی در گرفتن وام های دیگر در صورت افزایش ریسك مالی و هزینه سرمایه شركت.
۴- عدم كاربرد تامین مالی از طریق انتشار اوراق قرضه در صورت بالا بودن نرخ بهره.
۵- شرایط و قید و بندهای منفی كه در قرار داد اوراق قرضه گنجانده می شود مانع بسیاری فعالیت‌های شركت است.
● سهام ممتاز:
▪ تعریف: سهام ممتاز نوعی از سهامی است كه دارنده آن نسبت به در آمدها و دارایی های شركت حق یا ادعای محدود و معینی دارد. سهام ممتاز را اوراق بهادار دو رگه گویند زیرا هم ویژگی اوراق قرضه و هم خصوصیت سهام عادی را دارد.
▪ ویژگی های سهام ممتاز:
۱- در بردارنده نوعی حق مالكیت.
۲- نداشتن سر رسید.
۳- شركت انتشار دهنده نباید دارایی های خود را وثیقه یا رهن این اوراق قرار دهد.
۴- اعطای سود به دارندگان سهام ممتاز (در صورت داشتن سود)
۵- حق تقدم بردارندگان سهام عادی از نظر دریافت سود سهام.
۶- حق تقدم بردارندگان سهام عادی از نظر دریافت ادعای خود در صورت انحلال شركت.
۷- دارا بودن حق رای فقط در موارد بسیار خاص درمجمع عمومی
۸- اعطای تخفیف مالیاتی به شركتی كه سهام ممتاز شركت دیگر را بخرد.
▪ انواع سهام ممتاز:
۱- سهام ممتاز جمع شونده: در این نوع سهام شركت حق پرداخت هیچ سودی به سهامداران عادی را نخواهد داشت مگر اینكه سود سهام ممتاز انباشته شده در سال های قبل را بپردازد.
۲- سهام ممتاز مشاركتی: دارندگان این نوع سهام حق دارند پس از دریافت میزان معینی سود سهام در تقسیم سود با صاحبان سهام عادی سهیم شوند یا مشاركت كنند.
۳- سهام ممتاز قابل تبدیل: دارندگان این نوع سهام حق دارند در صورت تمایل سهام ممتاز خود را به سهام عادی تبدیل كنند. (نرخ تبدیل نیز از پیش تعیین می شود)
۴- سهام ممتاز قابل باز خرید: شركت منتشر كننده این نوع سهام در هر زمان كه بخواهد می تواند آنها را باز خرید كند و از دور خارج نماید. قیمت باز خرید معمولاً بیش از قیمت فروش یا ارزش اسمی است و با گذشت زمان كاهش می‌یابد.
۵- سهام ممتاز با نرخ شناور: نرخ سود این نوع سهام ثابت نیست وبا نرخ بهره بازار ارتباط دارد. معمولاً میزان سود این سهام برای مدتی كم پس از انتشار ثابت می ماند و شركت منتشر كننده پایین‌ترین (كف) و بالاترین (سقف) میزان سود پرداختی آن را تعیین می كند. معمولاً برای اینكه ریسك بازار در پایین ترین حد باقی بماند شركت انتشار دهنده این اوراق باید نرخ بازده آنها را به گونه ای تعیین كند كه در بازار به قیمتی معادل یا حدود ارزش اسمی خرید و فروش شود.
▪ تاثیر سهام ممتاز بر ریسك مالی:
سهام ممتاز نوعی اوراق بهادار با بازدهی ثابت است به همین دلیل انتشار سهام ممتاز باعث افزایش درجه اهرم مالی شركت می شود.
ریسك مالی سهام ممتاز از اوراق قرضه بیشتر است زیرا كاهش نسبت پوشش هزینه ثابت و افزایش درجه اهرم مالی نشان دهنده افزایش ریسك مالی است.
از دیدگاه مدیران مالی سهام ممتاز جانشین اوراق قرضه است و در هر زمان كه انتشار اوراق قرضه مطلوب نباشد شركتها دست به انتشار سهام ممتاز می زنند.
▪ مزایای سهام ممتاز:
۱- به نفع بودن انتشار آن در صورتیكه نرخ بازدهی شركت بیش از هزینه خاص آن باشد: سهام ممتاز برای شركتهایی كه نمی توانند وام بگیرند وسیله خوبی است و در شرایط تورمی نیز انتشار آن به نفع شركت است زیرا میزان سود آن رقم ثابتی است كه از محل سودهای آتی پرداخت می شود.
۲- هزینه خاص سرمایه سهام ممتاز كمتر از هزینه خاص سرمایه سهام عادی است: زیرا دارندگان آن از نظر دریافت سود و اصل مبلغ سرمایه گذاری بر سهامدارن عادی تقدم دارند.
۳- تعداد كسانی كه در این نوع سهام حق رای دارند محدود است (در شرایط خاص)
۴- سهام ممتاز را می توان با قابلیت باز خرید یا قابلیت تبدیل انتشار داد.
۵- شركت نسبت به پرداخت سود سهام ممتاز الزام قانونی ندارد: یعنی شركت در صورت به تاخیر انداختن پرداخت سود سهام ممتاز مجبور نیست اعلام ورشكستگی نماید.
▪ نقاط ضعف سهام ممتاز:
۱- كاهش سود هر سهم عادی در صورتی كه شركت نتواند برابر با هزینه سرمایه سهام ممتاز بازده داشته باشد.
۲- هزینه سرمایه سهام ممتاز بیش از هزینه سرمایه اوراق قرضه است: زیرا ریسك سهام ممتاز بیشتر از اوراق قرضه است و همچنین سود سهام ممتاز هزینه قابل قبول مالیاتی نیست.
۳- نپرداختن یا به تاخیر انداختن پرداخت سود سهام ممتاز باعث كاهش ارزش سهام عادی و ممتاز شركت می شود.
۴- مواجه شدن با مشكل نقدینگی در صورت باز خرید بودن سهام ممتاز
۵- انجام برخی از كارها منوط به تصویب سهامداران ممتاز است. (انتشار سهام ممتاز اضافی یا اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام ممتاز)
۶- شاید وضع بگونه ای باشد كه شركت به جای انتشار سهام ممتاز مجبور به استفاده از محل سود انباشته یا انتشار سهام عادی گردد.

بررسی اوراق مشارکت در ایران

اوراق مشارکت و اوراق قرضه - مالیه عمومی و تعیین خط و مشی دولت ها

تاریخچه اوراق قرضه و مشاركت در ایران

تنها دولت اقدام به انتشار چند مورد اوراق قرضه نمود ؛ مثلا: اوراق قرضه منتشر شده دكتر محمد مصدق-اوراق قرضه اصلاحات ارضی منتشر شده توسط بانك كشاورزی-اوراق قرضه عمران اراضی عباس آباد منتشره توسط شهرداری

بعد از انقلاب اسلامی: اوراق قرضه ربوی شناسایی شد( چون اوراق قرضه برگه ای است كه به موجب آن سرمایه گذار وجه خود را قرض میدهد و سرمایه پذیر اختیار دارد با وجه آن هر كاری را انجام دهد و سرمایه پذیر متناسب با قیمت اسمی و نرخ بهره معین ، بهره دریافت خواهد گرفت.

مطالعات گسترده ای توسط بانك مركزی جمهوری اسلامی و سازمان مدیریت و برنامه ریزی و بورس اوراق بهادار و وزارت مسكن انجام شدكه در نتیجه اوراق مشاركت را جایگزین اوراق قرضه دولتی كردند. همچنین بعد از انقلاب بانك مركزی - وزارت نیرو و برخی شركتها مثل ایران خوردرو پلی اكریل و پتروشیمی خارك بطور محدود اقدام به انتشار اوراق مشاركت نموده اند.

نخستین سابقه مكتوب: سالهای جنگ جهانی دوم و در خلال سال 1322 که فردی به نام دكتر میلسپو كه قبلا برای اصلاح امور مالیه به استخدام دولت ایران درآمده بود اقدام به انتشار اوراق نمود.

سال1330: دوران ملی كردن صنعت نفت و نخست وزیری دكتر مصدق كه این اوراق بنام قرضه اصلی صادر شد.كه مبلغ كل آن معادل 2میلیارد ریال بود كه قرار بود در4نوبت هر دفعه 500 میلیون ریال منتشر شوداما فقط بار اول آن منتشر شد و با سقوط دولت دكتر مصدق در كودتای 28مرداد سال 1332 ادامه انتشار آن متوقف شد.

تاسالهای آغازین دهه 40:كسربوجه دولت از طریق استقراض خارجی و استقراض ازسیستم بانكی(بانك ملی) تامین شدو از اوراق قرضه استفاده نشد.

درسال1346:به موجب قانون بودجه ، دولت اجازه پیدا كرد كه اوراق قرض ای به نام اوراق قرضه دولتی یا دفاعی منتشركند.كه بطور بانام و بی نام با عاملیت بانك مركزی و با سررسید 1 تا10 ساله منتشر شد و معاف از مالیات بوده و بازپرداخت اصل و فرع آن را دولت تعهد كرده بود.

افتتاح بورس اوراق بهاداردر بهمن سال 1346:كه بازار ثانویه ای برای معاملات سهام و اوراق قرضه دولتی پدید آمد.

درجریان انقلاب اسلامی درسال57: بهای اوراق به شدت كاهش پیداكرد و بعد از پیروزی انقلاب، معاملات اوراق قرضه دولتی راكد ماند.

تصویب بانكداری بدون ربا در سال1362: پرونده استقراض عمومی از طریق صدور اوراق قرضه دولتی بطور كامل بسته شد.

برنامه اول توسعه (73-1369) ؛همچنان برای تامین كسری بودجه از استقراض از سیستم بانكی و بانك مركزی استفاده شد.

برنامه دوم توسعه(78-74) ؛ درپی مطالعات گسترده سازمان برنامه و بودجه و بورس اوراق بهادار و بانك مركزی و وزارت مسكن مسئله استقراض از طریق صدور اوراق بهادار مطرح شد.

برنامه سوم توسعه (84-79) ؛

- انتشار اوراق مشاركت توسط بانك مركزی و تصویب شورای پول و اعتبار

- انتشار 5 هزار میلیارد ریال اوراق مشاركت توسط دولت

تفاوت های بین اوراق قرضه و اوراق مشاركت

اوراق مشاركت با اوراق قرضه شبیه است ولی تفاوتهای زیررا باهم دارند.

- اوراق مشاركت برای طرح یا طرح های مشخص استفاده میشود در حالیكه در مورد اوراق قرضه چنین الزامی وجود ندارد.

- به اوراق مشاركت سودی بعنوان علی الحساب به نرخ معین تعلق میگیرد و سود قطعی آن هم در پایان طرح و یا در سررسید از محل سود قطعی اوراق قرضه چیست؟ طرح تعیین و ما به التفاوت پرداخت میشود در صورتیكه در اوراق قرضه اعطای چنین سودی معمول نیست.

- ناشرانی كه اوراق مشاركت منتشر میكنند باید در مقاطع مشخصی از زمان، وضعیت مالی و عملكرد اجزای طرح موضوع اوراق مشاركت را گزارش كنند.

در اوراق مشاركت باز پرداخت اصل و پرداخت سود علی الحساب بر حسب مورد توسط دولت (در طرح های عمرانی) یا توسط بانك عامل (در مورد سایر انواع اوراق مشاركت) تضمین می شود و به این ترتیب خطر نكول (عدم انجام تهعدات توسط منتشركننده اوراق) درمورد هیچ یك از انواع آن وجود ندارد.

اغلب شركتهای بزرگ نمیتوانند استقراض های میلیاردی خود را فقط از طریق یك وام دهنده تامین كنند. زیرا هیچ اعتبار دهنده ای تمایل ندارد كه چنین ریسك بزرگی را متقبل شود و در واقع حاضر نیستند كه چنین مبلغ بالایی را فقط در یك شركت ، سرمایه گذاری نمایند . به همین دلیل بانكها و اعتبار دهنگان مبلغ وام را كوچك میكنند و تعداد وام گیرندگان را افزایش میدهند و بدین ترتیب ریسك خود را متنوع كرده و كاهش می دهند. در ابتدای مقاله درمورد پیدایش اوراق قرضه در ایران و سیر تحولی آن در قرن معاصر ( قبل از انقلاب و بعد از انقلاب ) مطالبی ارائه شده است . در پایان نیز جداولی در خصوص اوراق مشارکت و اوراق قرضه ارائه شده است. در ادامه به انواع اوراق قرضه و مشارکت و مشخصات آن سخن به میان آمده است .
یكی از ابزارهای مالی كه در اكثر كشورهای جهان برای تامین كسری بودجه و اجرای فعالیتهای و برنامه های عمرانی استفاده میشود استقراض عمومی از طریق اوراق قرضه دولتی است.

بررسی انواع «اوراق قرضه شهری»

محمد فرخی *
اوراق قرضه شهری که در ایران با تفاوت‌های کمی تحت عنوان اوراق مشارکت شهرداری‌ها (سود اوراق مشارکت در ایران سود ناشی از پروژه است و نه بهره پول) منتشر می‌شوند، قرضی است که شهرداری از خریداران اوراق قرضه می‌گیرد و در ازای آن بهره پرداخت می‌کند؛ تمامی اوراق قرضه شهری را می‌توان به دو گروه اصلی اوراق قرضه درآمدی و اوراق قرضه تعهد عمومی تقسیم کرد، اما هر یک از این دو گروه خود شامل انواع مختلفی هستند. در ادامه به معرفی برخی از انواع اوراق قرضه شهری مرسوم در کشور آمریکا می‌پردازیم.

اوراق قرضه شهری که در ایران با تفاوت‌های کمی تحت عنوان اوراق مشارکت شهرداری‌ها (سود اوراق مشارکت در ایران سود ناشی از پروژه است و نه بهره پول) منتشر می‌شوند، قرضی است که شهرداری از خریداران اوراق قرضه می‌گیرد و در ازای آن بهره پرداخت می‌کند؛ تمامی اوراق قرضه شهری را می‌توان به دو گروه اصلی اوراق قرضه درآمدی و اوراق قرضه تعهد عمومی تقسیم کرد، اما هر یک از این دو گروه خود شامل انواع مختلفی هستند. در ادامه به معرفی برخی از انواع اوراق قرضه شهری مرسوم در کشور آمریکا می‌پردازیم. اوراق قرضه تعهد عمومی

در این نوع از اوراق قرضه، اعتبار و قدرت مالیاتی ارگان ناشر تضمین‌کننده پرداخت بهره و برگرداندن اصل پول در زمان سررسید اوراق به دارندگان آنها می‌باشد. در واقع بخش دولتی ناشر این اوراق متعهد می‌شود که با جمع آوری مالیات به میزان کافی، پرداخت‌های منظمی را به سرمایه‌گذاران اوراق داشته باشد.

اوراق قرضه درآمدی

این اوراق شامل گروه‌های مختلفی از اوراق قرضه هستند. به طور کلی بازپرداخت اصل پول سرمایه‌گذاری شده و پرداخت بهره به دارندگان اوراق به پشتوانه درآمد حاصل از پروژه‌ای که توسط انتشار این اوراق تامین مالی شده است، تضمین می‌شود. در برخی موارد نیز اوراق قرضه درآمدی ممکن است توسط مالیات بر درآمدهای حاصله از فعالیت‌های مشخصی تضمین شوند، مانند مالیات بر فروش، مالیات بر سوخت یا مالیات اقامت هتل. در این موارد میزان نیاز به خدمات اوراق قرضه چیست؟ ارائه شده توسط عملیات مربوطه پارامتر مهمی در بالا بردن ضریب اطمینان سرمایه‌گذاران به درآمدهای آتی حاصل از پروژه می‌باشد.

برای نمونه دستگاه‌ها و عملیات مرتبط با خدماتی از قبیل آبرسانی یا سیستم فاضلاب به علت ماهیت و نیاز بالا به این خدمات در سطح جامعه، قابلیت کسب درآمد بالایی را دارند.

اوراق قرضه واسطه‌ای

در برخی موارد اوراق قرضه درآمدی توسط یک ارگان ناشر ایالتی موسوم به ناشر واسطه منتشر می‌شود که در نقش یک واسطه برای عامل قرض‌کننده عمل می‌کند.

عامل قرض‌کننده یک بنگاه خصوصی غیر‌انتفاعی است که هدف اصلی آن به کار بردن بهینه سرمایه‌های جمع شده از نشر اوراق در راستای اهداف تعریف شده برای آن، به گونه ایست که که میزان رفاه جامعه تا جای ممکن افزایش یابد. از موارد چاپ اوراق قرضه واسطه‌ای می‌توان به احداث موسسات غیرانتفاعی از قبیل بیمارستان، دانشگاه، فرودگاه یا خدماتی از قبیل ارائه تسهیلات وام دانشجویی اشاره کرد.

پرداختی‌های اغلب اوراق قرضه واسطه‌ای تنها از طریق سرمایه عامل قرض‌کننده انجام می‌شود و در صورت عدم‌موفقیت عامل قرض‌کننده در انجام تعهدات مالی، بنگاه ناشر اوراق هیچ مسوولیتی در اوراق قرضه چیست؟ قبال استفاده از سایر منابع مالی برای پرداخت تعهدات ندارد؛ بنابراین به جز در مواردی که به طور رسمی و به وضوح ذکر شده باشد، سرمایه‌گذاران این گروه از اوراق نباید بنگاه دولتی را به عنوان ضامن پرداخت‌های این اوراق در نظر بگیرند.

اوراق قرضه بیمه شده

برخی اوراق قرضه شهری توسط شرکت‌های بیمه، بیمه می‌شوند. در واقع هنگامی که اوراق قرضه چیست؟ ناشر اوراق قصد جلب اطمینان سرمایه‌گذاران بالقوه اوراق را دارد پرداخت‌های اوراق را از طریق یک شرکت بیمه، تضمین می‌کند. شرکت بیمه متعهد به پرداخت بهره و اصل پول به صاحبان اوراق در بازه‌های زمانی تعیین شده و در صورت ضعف ناشر درانجام تعهدات خود است.

تا قبل از دهه ۱۹۷۰ هیچ شکی در انجام تعهدات اوراق قرضه شهری در آمریکا وجود نداشت، اما دو تجربه ناموفق موجب شد تا سرمایه‌گذاران به این باور برسند که اوراق قرضه شهری لزوما بدون نقص نیستند. برخی شرکت‌های بیمه این نیاز را در اوراق قرضه شهری احساس کردند و پیشنهاد بیمه کردن اوراق را در ازای دریافت مبلغی مشخص به شهرداری‌ها و ارگان‌های مربوطه دادند. به این ترتیب این اوراق تبدیل به سرمایه‌گذاری‌های امنی برای دارندگان آنها شدند، زیرا اوراق قرضه شهری خود دارای ضریب اطمینان بالایی بودند و وجود یک بیمه گر به عنوان پشتیبان نیز این اوراق را به عنوان یک سرمایه‌گذاری امن معرفی می‌کرد. شرکت‌های اعتبار دهنده نیز در ادامه، اطلاعاتی را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دادند تا بتوانند میزان ریسک اوراق را با و بدون بیمه محاسبه کنند. شایان ذکر است که رتبه بندی اعتباری اوراق و بیمه آنها در میزان بهره پرداختی آنها موثر است بدین صورت که هرچه رتبه بندی اعتباری اوراق و بیمه آنها بالاتر باشد ریسک آنها پایین‌تر و به دنبال آن میزان بهره پرداختی آن نیز پایین‌تر خواهد بود؛ بنابراین در مواجهه با اوراق قرضه بیمه شده، سرمایه‌گذاران باید علاوه بر ناشر، میزان اعتبار بیمه گر اوراق را نیز در نظر بگیرند.

همچنین اگر شرکت بیمه‌کننده خود دارای مشکلات مالی باشد، ناشر اوراق نمی‌تواند به بیمه‌کننده به عنوان پشتوانه‌ای برای پرداخت‌های خود نگاه کند.

اوراق قرضه با تخفیف

این عنوان به اوراق قرضه‌ای که به قیمتی پایین‌تر از قیمت پایه (قیمتی که در هنگام سررسید اوراق به دارندگان آن بازپرداخت می‌شود) و برای موارد خاصی تحت قوانین مالیاتی فدرال طراحی شده‌اند، اطلاق می‌شود. تفاوت قیمتی که خریدار اوراق برای آن پرداخت می‌کنند، با قیمتی که در سررسید اوراق به وی پرداخت می‌شود، معمولا به عنوان درآمد سالانه لحاظ شده و مشمول مالیات می‌شود در حالی که دارنده اوراق تا قبل از زمان سررسید به این پول نخواهد رسید. معروف‌ترین اوراق قرضه چیست؟ این اوراق قرضه، موسوم به اوراق قرضه با کوپن صفر است.

وراق قرضه مشمول مالیات

از آنجایی که دولت‌های فدرال فعالیت‌هایی را که منافعی برای عموم مردم نداشته باشد شامل سوبسید نمی‌کنند، برخی اوراق قرضه شهری از معافیت مالیاتی بهره نمی‌برند. برای نمونه می‌توان به پروژه‌هایی از قبیل ساخت استادیوم‌های ورزشی محلی اشاره کرد.

اوراق قرضه با کوپن صفر

این اوراق به قیمتی پایین‌تر از قیمت اسمی آنها خریداری می‌شوند و در زمان سررسید به قیمت اسمی بازخرید می‌شوند. این اوراق پرداخت بهره‌های منظم و دوره‌ای ندارند و صاحبان آنها تنها در زمان سررسید مبلغ اسمی را دریافت می‌کنند. اوراق با کوپن صفر تحت یک تخفیف مشخص چاپ می‌شوند و تمامی مبلغ تعیین شده در زمان سررسید به دارندگان پرداخت می‌شود.

این اوراق گزینه مناسبی برای سرمایه‌گذارانی است که از یک سو به بهره معاف از مالیات علاقه‌مند هستند و از سوی دیگر نیاز به درآمد جاری حاصل از اوراق نداشته و تا زمان سررسید آنها می‌توانند صبر کنند. نوسانات قیمت این اوراق معمولا بالاتر از اوراقی است که به طور منظم و در بازه‌های زمانی مشخص بهره را پرداخت می‌کنند. این اوراق ممکن است بلندمدت یا کوتاه‌مدت باشند. سررسید اوراق بلندمدت به ۱۵-۱۰ سال می‌رسد و در بازار ثانویه قابل خرید و فروش هستند در حالی که سررسید اوراق کوتاه‌مدت کمتر از یک سال است.

ضمنا انواع دیگری از اوراق قرضه شهری نیز وجود دارد که به دلیل کاربرد کمتر آنها، در این مقاله مورد اشاره قرار نگرفته‌اند.