تاریخچه پیدایش بورس در ایران و جهان
قسمت سوم
تاریخچــه پیــدایــش بورس در ایران و جهان
همانطور که عنوان شد به اعتقاد اغلب کارشناسان، تاریخچه ظهور واژه بورس به قرن پانزدهم میلادی بازمی‌گردد.
اولیــن تجربــه مربـوط به تشکیــل یک شــرکت سهامـی بـا نـام “ماسکوی ” Muscovy در کشور روسیه بود که در سال ۱۵۵۳ میلادی تصمیم گرفته شد کالاها بدون این که آفریقا را دور بزند، از شمال اروپا به شرق آسیا و چین برود، با این کار احتمال ضرر بیشتر می‌شد. برای انجام این کار عده ای از تجار سرمایه ی لازم را تأمین کردند و هر کس به نسبت سرمایه خود در سود و زیان شریک شد که البته این اقدام با موفقیت صورت گرفت.
رسمیت بورس اوراق بهادار با انتشار سهام کمپانی هند شرقی هلند در سال ۱۶۰۲ میلادی در بورس آمستردام هلند شکل گرفت. در بسیاری از منابع علمی و تاریخی، زمان آغاز به کار تالارهای مسقف بورس را به عنوان تاریخ رسمی تاسیس بورس در دنیا معرفی می کنند و تأسیس اولین بورس جهان را شهر آمستردام هلند می دانند. بورس آمستردام امروزه نیز یکی از منابع مهم تأمین سرمایه در سطح بین‌المللی است. رشد بورس سهام و فراگیرشدن آن در عرصه های تجاری و اقتصادی، با انقلاب صنعتی اروپا و شکوفایی اقتصاد تازه متحول شده آن همراه بوده است. سپس به تدریج کشورهای اروپایی نظیر انگلستان، آلمان و سوئیس، قوانین و مقررات ناظر بر معاملات سهام و ضمانت‌های اجرایی لازم برای آن وضع شد تا از هرگونه تقلب و پایمال شدن حقوق صاحبان سهام جلوگیری شود.
از نظر تاریخی بورس اتریش در وین در سال ۱۷۷۱ افتتاح شد. در لندن معامله گران بورس جهت انجام معامله در قهوه خانه گرد هم می آمدند و برای نظم بخشیدن به بازار، قهوه خانه نیوجاناتان در سال ۱۷۷۳ به بورس اوراق بهادار تبدیل شد و نهایتا این بازار در سوم مارس ۱۸۰۱ رسما تأسیس شد.
در تاریخ ۱۷ می ۱۷۹۲، تعداد ۲۴ کارگزار بازار سهام در خیابان وال استریت نیویورک و زیر درخت نارون تنومندی دور هم جمع شدند و توافق‌نامه‌ای را امضا کردند، که به توافق‌نامه باتن وود یا درخت نارون، مشهور شد. ۲۵ سال بعد، در هشتم مارس ۱۸۱۷ اعضای مؤسس این نهاد تصمیم گرفتند، تا با تهیه پیش نویس قانون، مراحل انجام معاملات را شفاف تر و قانومند کنند و پس از آن نیز خود را به عنوان هیئت امنای بورس اوراق بهادار نیویورک خطاب کردند و با تنظیم اساسنامه، شروع به کار بورس نیویورک را، رسمیت بخشیدند. سایر بورس های بزرگ دنیا نظیر بورس اوراق بهـادار بمبمئی BSE در سـال ۱۸۷۵، بورس توکیو در سال۱۸۷۸و بورس شانگهای در سال ۱۹۹۰ تاسیس شد.
در حـال حاضر در اغلب کشورهـای دنیـا، بورس‌هـای اوراق بهـادار فعالیت می‌کنند که یکی از این بورسهای معتبر بورس ایران است.
پیدایش بورس در ایران
در سال ۱۳۱۵به درخواست دولت ایران، شخصی بلژیکی به نام “وان لوترفلد” درباره تشکیل بورس اوراق بهادار در ایران بررسی‌هایی انجام داد و طرح قانونی تأسیس و اساسنامه آن را نیز تهیه کرد. به علت نامساعد بودن شرایط برای ایجاد بورس اوراق بهادار و وقوع جنگ جهانی دوم تمام کارهای انجام شده متوقف شد و ۲۵ سال به تأخیر افتاد. بالاخره در سال ۱۳۴۱، کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران تشکیل و موافقت‌‌نامه اولیه تأسیس بورس سهام در این کمیسیون، تنظیم شد.
در اواخر همان سال ، هیأتـی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیرکل این بورس برای مشارکت در راه‌اندازی بورس ایران، به کشورمان دعوت شدند و نحوه تأسیس و اداره بورس، تشکیلات و سازمان آن و کیفیت تصدی دولت، کم و بیش مشخص شد و چهار سال بعد یعنی در اردیبهشت سال ۱۳۴۵ لایحه قانون بورس اوراق بهادار در مجلس شورای ملی به تصویب رسید. نهایتا بورس از پانزدهم بهمن ۱۳۴۶، فعالیت خود را به‌طور رسمی با پذیرش سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران به عنوان بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی آن زمان و سپس سهام شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه و اوراق قرضه عباس‌آباد آغاز کرد.
در سال ۱۳۵۷، تعداد شرکت‌های پذیرفته‌شده ۱۰۵ شرکت بوده که به ۵۶ شرکت در پایان سال ۱۳۶۷ تقلیل یافت. علت این امر، تملک بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی توسط دولت بوده است(در اثر ملی شدن بانک‌ها، بیمه و برخی صنایع کشور، تعداد زیادی از بنگاه‌های اقتصادی پذیرفته‌شده در بورس از آن خارج شدند) رکود بورس در طی هشت سال جنگ تحمیلی نیز از وقایع مهم محسوب میشود. نهایتا در تاریخ اول آذر ۱۳۸۴ قانون جدید بازار اوراق بهادار مصوب مجلس شورای اسلامی شد که این قانون اصلی‌ترین قانون حاکم بر اوراق بهادار و بورسهای ایران است. در این قانون سازمان کارگزاران بورس و اوراق بهادار تهران منحل شد و وظایف و اختیارات ضابطه‌گذاری و نظارتی آن به سازمان بورس و اوراق بهادار انتقال یافت و برخی از وظایف و اختیارات عملیاتی آن نیز به بورس ها انتقال پیدا کرد.
در حـال حاضر، چهار بورس بزرگ کشور تحت نظارت سـازمـان بـورس و اوراق بهـادار فعـالیـت مـی‌کنـنـد.
بورس اوراق بهادار تهران که در آن، سهام شرکت‌ها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت خریدوفروش میشود. فعالیت این بورس از ۱۵ بهمن ۱۳۴۶ شروع شده اما زمان تاسیس شرکت بورس اوراق بهادار تهران سال ۱۳۸۵ بوده است.
در فرابورس ایران سهام شرکت‌هایی که بنا به دلایلی موفق به پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران نمی‌شوند، مورد دادوستد قرار می‌گیرد. این بورس در مهرماه ۱۳۸۸ تشکیل شده است.
بــورس کالای ایــران که در آن انــواع کالاهـا ماننــد محصولات پتروشیمی، فلزات، محصولات کشاورزی و قراردادهای آتی سکه و. خریدوفروش میشود. این بورس از شهریورماه ۱۳۸۲ تحت عنوان بورس فلزات آغاز به کار کرد که نهایتا بعد از تصویب قانون بازار اوراق بهادار از مهرماه ۱۳۸۶ آغاز به فعالیت کرد.
در نهایت بورس انرژی به‌تازگی تأسیس شده و در آن، حامل‌های انرژی با محوریت برق، به‌عنوان یکی از مهمترین حامل‌های انرژی، خرید و فروش شود. این بورس از سال ۱۳۹۱ فعالیت خود را شروع کرد.
بازار بورس چیست؟ انواع بازار بورس و تاریخچه بورس
حتما در طی دو سال اخیر نام بازار بورس اوراق بهادار را بارها و بارها شنیده اید و شاید تجربه خوب یا بد دوستان و آشنایان را شنیده باشید. شاید هم سوالات زیادی در مورد اینکه آیا بورس بازدهی مناسبی دارد؟ یا چگونه می شود وارد آن شد؟ برایتان ایجاد شده است. در این مقاله قصد داریم مروری بر تاریخچه بورس و انواع آن بپردازیم.
بورس چیست؟
اگر بخواهیم بطور کاملا ساده بگویم بازار بورس مکانی برای خرید و فروش است. حالا این بازار می تواند بصورت فیزیکی یا بر روی بستری مانند اینترنت باشد. آنچه که معامله گران با آن در بازار معامله می کنند دارایشان است که می تواند بصورت واقعی یا مالی باشد. دارایی‌های واقعی همان دارایی‌های فیزیکی مانند خانه، زمین، خودرو و… هستند. در طرف مقابل، دارایی‌های مالی اسنادی مانند سهام و اوراق مشارکت را در بر می‌گیرند.
تاریخچه پیداش بورس در ایران
تاریخ تاسیس بازار بورس در ایران به سال 1315 هجری شمسی باز می‌گردد، یعنی زمانی که ران لوترفلند بلژیکی اساس و پایه این بازار را در ایران بنا کرد. البته پس از آن جنگ جهانی دوم، پیش‌آمد و تحولات و تنش‌های داخلی کشور اجازه نداد تا این بازار جانی بگیرد. ماجرای بورس ایران به 25 سال بعد موکول شد و در سال 1341، حضور چند جانبه وزارت بازرگانی، بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران، وزارت دارایی و… اساسنامه نخستین بازار بورس ایران تشکیل شده و تنظیم گردید. باز هم بلژیکی ها برای راه اندازی بازار بورس ایران، به کمک درآمده و در سال 1345 هجری شمسی، به صورت رسمی و قانونی بورس اوراق بهادار ایران تاسیس گردید. نخستین معامله و شروع فعالیت به تاریخ 15 بهمن سال 1346 هجری شمسی انجام پذیرفت، این معامله بورسی نیز روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی بود.
انواع بازار بورس در ایران
بازارهای بورس ایران به چهار دسته اصلی بورس اوراق بهادار، فرابورس، بورس انرژی و بورس کالا تقسیم می‌شوند. در ادامه جزئیات بیشتری را با شما به اشتراک می گذاریم.
بورس کالا
در این نوع که در آن خرید و فروش کالاهای معین صورت می‌گیرد و به‌طور منظم و دائم فعال است، بورس کالا نام دارد. در بورس کالا معمولاً مواد خام و مواد اولیه مورد معامله قرار می‌گیرد. هر بورسِ کالا را با نام همان کالایی که مورد معامله قرار می‌گیرد، نام‌گذاری می‌کنند. مثل بورس نفت یا بورس گندم.
بورس ارز
در بورس ارز، همانطور که از نام آن مشخص است، کار خرید و فروش ارزهای خارجی انجام می‌گیرد. این بورس در ایران فعال نیست اما در کشورهای پیشرفته فعالیت چشمگیری دارد.
بورس اوراق بهادار
در بورس اوراق بهادار دارایی‌های مالی از قبیل سهام، اوراق مشارکت و… مورد معامله قرار می‌گیرد. در ایران، به بازار خرید و فروش اوراق بهادار که به‌طور رسمی و دائمی در محل معینی تشکیل میشود، «بورس اوراق بهادار» می‌گویند.
فرابورس ایران
مهمترین وظیفه شرکت فرابورس ایران، ساماندهی و هدایت بخشی از بازار سرمایه است که شرایط ورود به بورس اوراق بهادار را پیدا نکرده و یا تمایل به ورود سریع‌تر به بازار را دارند. در همین راستا رویه پذیرش شرکت‌ها به گونه‌ای است که با احراز حداقل شرایط و در سریع‌ترین زمان ممکن، امکان ورود به بازار را داشته باشند. نام این بازار در ایران از معادل انگلیسی آن Over The Counter گرفته شده است. به همین دلیل به این بازار اختصارا OTC نیز گفته میشود. لازم به ذکر است که سازمان بورس اوراق بهادار به‌عنوان نهاد ناظر، بر تمام فعالیت‌های مالی و عملیاتی شرکت‌های بورس، فرابورس و بورس کالا نظارت دارد.
بورس انرژی
بورس انرژی ایران بستری برای انجام معاملات حامل‌های انرژی (شامل نفت، گاز، برق و غیره) و اوراق بهادار مبتنی بر آن‌هاست. بورس انرژی نیز مانند سایر بورس‌ها یک بازار رقابتی است که تعداد زیادی خریدار و فروشنده در آن حضور دارند که در اثر معاملات آنها، قیمت حامل‌های انرژی به تعادل می‌رسد. بورس انرژی دارای سه بازار «فیزیکی»، «مشتقه» و «فرعی» است.
مزایای سرمایه‌گذاری در بورس
معمولا در بدو ورود به بازار سرمایه، برای افراد این سوال ایجاد میشود که مزایای بازار سرمایه چیست؟ در پاسخ به این سوال موارد زیر را مطرح می‌کنیم:
بورس کالا چیست و چه فایده ای دارد؟
بورس کالا یک بازار ساماندهی شده و تنظیم تاریخچه بورس کالا شده است که در این بازار خرید و فروش قراردادهایی را که ارزش آنها با قیمت کالا هایی مانند ذرت ، نفت خام و طلا مرتبط است را تسهیل می کند.
به طور معمول افرادی که در بورس کالا معامله انجام می دهند قبول دارند که معامله با کالا صورت بپذیرد. صرافی ها ویژگی های استاندارد شده ای که در زیر ذکر می شود را در مورد قراردادها تصریح می کند :
اما مفهوم دقیق تر بورس کالا چیست و تاریخچه آن به چه زمانی بر می گردد ؟ اولین بورس اوراق بهادار در بلژیک در حدود سال 1531 تشکیل شد و تا اوایل دهه 1600 دولت های هلند ، انگلیس و فرانسه شروع به فعالیت و سرمایه گذاری در شرکت های چارتری در هند و آسیا کردند.
هدف از این سرمایه گذاری و این سفر ها برگرداندن ادویه ، ابریشم و کالا های دیگر بود. با این حال در این سفر ها ملوانان با خطراتی از جمله دزدان دریایی و هوای بد رو به رو بودند. برای کاهش خطرات و حفاظت از سرمایه ها معامله گران در این بازار روی کشتی های مختلف شرط بندی می کردند. برای مثال یک شرکت با مسئولیت محدود جداگانه ، وظیفه تامین مالی هر یک از این سفر ها را بر عهده می گرفت. این معامله گران در کنار هم اولین سرمایه گذاری های بورس کالا را تشکیل دادند.
قرارداد پیش رو در بورس کالا چیست ؟
در ازای این تعهد ، فروشنده پیش پرداخت کالا را از خریدار دریافت می کرد. به این قرارداد ها قرارداد های پیش رو گفته می شود. این نوع معاملات بدون نسخه تجارت می کنند به این معنی که این نوع قرارداد ها به صورت خصوصی بین دو طرف مذاکره و معامله می شود. خریدار در این نوع معاملات با این خطر رو به رو است که ممکن است فروشنده قرارداد را لغو کند و خریدار نتواند دارایی خود را تحویل بگیرد. با این خطرات خریداران و فروشنده ها دریافتند که قرارداد های پیش رو دست و پا گیر و ناکارآمد هستند.
علاوه بر این، این نوع قرارداد ها دارایی خریدار را در معرض خطر قرار می داد. در این زمان گروهی از کارگزاران روند کار را با تنظیم قرارداد های استاندارد که در ادامه می آید معاملات را انجام می دادند.
در آن ها کمیت و کیفیت دارایی و کالا یکسان بود
زمان تحویل مشخص بود
و شرایط تحویل ساده تر شده بود
کارگزاران همچنین یک مرکز ترخیص کالا از گمرک متمرکز ، ایجاد کردند تا هر دو طرف معامله کار خود را به درستی انجام دهند. با این کار خطر لغو معامله در قرارداد های پیش رو از بین می رود. در سال 1848 بورس کالا در شیکاگو برای تجارت انواع کالا ها تاسیس شد. شرکت کنندگان اصلی بورس کالا چه کسانی هستند؟
مبادلات کالا در بورس کالا به گروه های متنوعی از شرکت کنندگان بستگی دارد که هر کدام نقش مهمی در حفظ یک بازار کارآمد ، دارند. نقش مبادلات تضمین می کند که قوانین نسبت به همه مشارکت کنندگان در این بازار منصفانه است. تولید کنندگان ، سفته بازان و مصرف کنندگان نهایی افرادی مشارک کننده در بورس کالا هستند . بدون وجود تولید کننده کالایی برای معامله وجود نخواهد داشت. شرکت های معدن ، کشاورزان ، دامداران و شرکت های نفت و گاز همه نمونه هایی از تولید کنندگان هستند.
بیشتر بخوانید: تاریخچه سهام بورس / بهترین شش ماه سال
تولید کنندگان معمولا قبل از تولید کالا قرارداد های آتی (قرارداد های پیش رو ) را می فروشند. برای مثال اگر کشاورزی از بابت قیمت محصولات خود نگران نوسانات بازار باشد ، می تواند سه ماه قبل از برداشت محصول ، قرارداد های آتی را بفروشد. با استفاده از بورس کالا ها ، تولید کنندگان می توانند قیمت تولید آینده محصولات را محصور کنند.
کاربران نهایی این محصولات ، افراد و شرکت هایی هستند که تقاضای کالای مورد معامله را دارند. شرکت هایی که در فرایند تولید خود از این کالا ها استفاده می کنند ، کاربران نهایی این کالا ها هستند. تولید کنندگان مواد غذایی ، کارخانه ها ، تولید کنندگان پوشاک و شرکت های ساختمانی چند نمونه از کاربران نهایی هستند. مبادلات کالا به کاربران نهایی امکان می دهد محصولات را از قبل خریداری کنند. به عنوان مثال یک سازنده تجاری نگران این است که ممکن است قیمت فولاد افزایش یابد.
بیشتر بخوانید : سقوط قیمت نفت؛ مروری بر نوسان قیمت نفت
او می تواند قرارداد های آتی فولادی را از قبل از شروع یک پروژه جدید تولید فولاد خریداری کند. این کار از سازنده در برابر افزایش قیمت محافظت می کند و به سازنده این امکان را می دهد تا هزینه های تکمیل پروژه را بهتر پیش بینی کند. سفته بازان در این میان معامله گرانی هستند که جهت قیمت کالا ها را گمانه زنی یا شرط بندی می کنند. اما دلالان نقش اساسی در بورس کالا دارند. زیرا اغلب منبع نقدینگی برای تولیدکنندگان و مصرف کنندگان نهایی هر صنعتی هستند.
معامله گران و دلالان مستقل و حرفه ای در شرکت های تجاری به عنوان واسطه بین تولید کنندگان و کاربران نهایی ، نقش اساسی را ایفا می کنند. معامله گر ها نقدینگی را در هنگام رکورد بازار فراهم می کنند. به عنوان مثال اگر یک تولید کننده موجودی اضافی برای فروش داشته باشد و هیچ کاربر نهایی برای خرید این کالا ها وجود نداشته باشد ، دلالان وارد بازار شده و این موجودی را خرید می کنند.
به این ترتیب دلالان غالبا موجودی کالا ها در بازار را برای خریداران حفظ می کنند. اگر یک کاربر نهایی صنعتی نیاز به خرید کالایی داشته باشد و تولید کننده کالای مورد نیاز ، این کالا را نداشته باشد، یک دلال حرفه ای وارد عمل می شود و کالا هایی که از قبل خریداری کرده را به فروش می رساند. در اصل دلالان حرفه ای قیمت های جدیدی برای کالا ها می گذارند و در این مورد با فروشندگان و خریداران مذاکره می کنند. با فروش این محصولات به مصرف کنندگان نهایی دلالان سود بیشتری با توجه به قیمت کالا ها بدست می آورند.
عملکرد بورس کالا چگونه است؟
تجارت حضوری
تجارت حضوری مدت ها پیش مورد استفاده قرار می گرفت که در آن تجارت کالا ها از طریق طغیان بازار در مکان هایی به نام تالار معاملاتی انجام می شد. این فرایند به شرح زیر عمل می کند :
در تالار بورس کالا خریدار یا فروشنده با یک کارگزار کالا تماس می گیرد و سفارش خود را ارسال می کند. کارگزار سفارش کالا ها را به یک منشی در کف تالار مبادلات کالا منتقل می کند. منشی سفارش کالا را به یک کارگزار که در تالار بورس کالای خاص معامله می کند ، منتقل می کند.
کارگزار این مرحله خرید و فروش را به نمایندگی از یک فروشنده یا کارگزار دیگر انجام می دهد. در این مرحله کارگزار کالای خاص قیمت نهایی و اطلاعات خرید را به منشی و منشی به کارگزار کالا اطلاع می دهد. کارگزار کالا نیز به مشتری اطلاع می دهد.
تجارت الکترونیکی
تجارت حضوری ممکن است وقت گیر باشد. اگر چه هنوز نیز افرادی از تالار بورس کالا برای خرید و فروش استفاده می کنند ، اما اکثر معاملات از طریق تالار الکترونیکی انجام می شود.
در تالار های الکترونیکی معامله گران به سادگی سفارشات خود در سایت مربوطه ثبت می کنند و خرید و فروش به راحتی انجام می گیرد.
تجارت الکترونیکی چندین مزیت نسبت به تالار های بورس دارد:
- سادگی تجارت و خرید و فروش
- شفافیت هزینه ها
- مراحل بسیار کمتر
- کارمزد معاملات الکترونیکی بسیار کمتر است
در این نوع تجارت معامله گر می تواند نرخ بازار ، اندازه و آخرین معاملات را به صورت آنلاین مشاهده کند.
بورس کالا
بازار محصولات صنعتی و کشاورزی در ایران همواره با محدودیت ها و دشواری های ساختاری زیادی روبرو بوده است. مهمترین این مشکلات را می توان به شرح ذیل خلاصه نمود:
- 1. نوسانات کاذب قیمت محصولات ناشی از ارتباط نامشخص و نامناسب میان عرضه و تقاضا
- 2. عدم امکان مدیریت ریسک و محافظت از نوسانات آتی قیمت
- 3. فقدان یک نظام قیمت گذاری شفاف بر پایه تعادل میان عرضه و تقاضا و نیاز بازار
- 4. نبود یک سیستم اجرایی و ناظر بر حسن انجام تعهدات طرفین معامله
- 5. فقدان یک سیستم جمع آوری، پردازش و تحلیل اطلاعات و آمار تولید، واردات صادرات و مصرف درجهت اطلاع رسانی به بازار و تصمیم گیری مطلوب
- 6. عدم هماهنگی میان بخش های تولیدی و بازرگانی در زمینه واردات، صادرات و بازار مصرف
تدابیر قانونی برای ایجاد بورس کالای ایران
نیاز به ایجاد بازاری متشکل وسازمان یافته برای تقابل آزاد عرضه و تقاضا و دستیابی به اثرات مثبت این مهم دراقتصاد تولید و مصرف، دولت و مجلس شورای اسلامی را بر آن داشت تا بستر قانونی لازم جهت تاسیس و راه اندازی بورسهای کالایی را در ایران فراهم سازند. در این راستا با تصویب بند (ج) ماده (٩٥) قانون برنامه سوم و بند (الف)قانون برنامه چهارم شورای عالی بورس موظف به تشکیل و گسترش بورسهای کالایی درایران گردید.
در پی این امر، بورس فلزات در شهریور ماه سال ٨٢ به عنوان اولین بورس کالای کشور فعالیت خود را آغاز کرد و پس از آن نیز بورس کالای کشاورزی در تاریخچه بورس کالا شهریور ماه سال ٨٣ شروع به فعالیت نمود. سپس براساس مصوبه شورای عالی بورس و قانون جدید بازار اوراق بهادار در آذر ماه سال ٨٥ موجبات تشکیل شرکت بورس کالای ایران با ادغام بورس فلزات و کشاورزی فراهم شد و پس از پذیره نویسی و برگزاری مجمع عمومی شرکت بورس کالای ایران از ابتدای مهر ماه سال ٨٦ فعالیت خود را آغاز کرد.
اهداف بورس کالای ایران
ازمهمترین اهداف و اثرات بورس کالا می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
- ایجاد بازاری قانونمند و سازمان یافته جهت تسهیل داد و ستد کالاها
- ساماندهی بازار کالاها از طریق مکانیزم اجرایی ناظر بر تعهدات و تضمین منافع طرفین معامله
- کشف شفاف قیمت کالاها بر اساس تعامل و تقابل عرضه و تقاضا و نیاز بازار
- برقراری امکان اعمال مدیریت ریسک در بازار
- امکان انجام معاملات نقد، نسیه، سلف آتی و اختیار با استفاده از ابزار های نوین مالی
- توسعه سرمایه گذاری و فراهم سازی تسهیلات مالی برای خرید و فروش
- اطلاع رسانی درباره وضعیت بازار داخلی و خارجی کالاهای پذیرش شده به منظور افزایش سطح دانش فعالان بازار
دریافت کد مشتریان حقوقی
نخستین گام برای اقدام به خرید هر نوع کالایی ازجمله محصولات کالایی در بورس کالای ایران دریافت کد مشتری در بورس کالا میباشد که این کد زمانی که مشتری برای اولین بار اقدام به خرید میکند ایجاد میشود و هر خریدار کالا از طریق کارگزار خود اقدام به دریافت کد مشتری مینماید. در مورد محصولات کالایی فقط اشخاص حقوقی میتوانند برای خرید این محصولات از شرکت بورس کالای ایران اقدام کنند.
بورس کالا به چه معناست؟
بورس کالا به چه معناست؟ | بازارهای مالی به دو بخش عمده بازار پول و سرمایه تقسیم می‌شوند؛ در بازار پول اسنادی مانند اوراق خزانه مورد معامله قرار می‌گیرند، در این بازار فعالان برای کسب سود اقدام به معامله می‌کنند، متاعی را می‌خرند یا به فروش می‌رسانند، در این بازارها واسطه‌ها و کارگزاران دخالت کرده […]
بورس کالا به چه معناست؟ | بازارهای مالی به دو بخش عمده بازار پول و سرمایه تقسیم می‌شوند؛ در بازار پول اسنادی مانند اوراق خزانه مورد معامله قرار می‌گیرند، در این بازار فعالان برای کسب سود اقدام به معامله می‌کنند، متاعی را می‌خرند یا به فروش می‌رسانند، در این بازارها واسطه‌ها و کارگزاران دخالت کرده یا حضور فعال دارند، اینها مورد معامله را برای خود نمی‌خرند یا نمی‌فروشند بلکه عملیات خرید یا فروش را برای دیگری انجام می‌دهند، به عنوان مثال نماینده فروش اتومبیل یا بنگاه معاملات املاک که در هیچ کدام معامله برای کارگزار یا نماینده انجام نمی‌شود بلکه توسط کارگزار برای خریدار یا فروشنده صورت می‌پذیرد.
آنچه در بورس کالا انجام میشود شبیه معامله در بازار پول است. در بازارهای مالی از نظر نوع و نحوه انجام معاملات و نیز خریداران و فروشندگان تفاوت‌هایی وجود دارد که سبب تفکیک بازارهای مالی می‌شوند. یک بخش دیگر بازار پول بازار سرمایه یا بورس اوراق بهادار است.
بورس کالا چیست؟
بورس کالا تعریفی مشابه تعریف بورس دارد؛ بورس کالا بازاری است تشکل و سازمان یافته که در آن به طور منظم کالاهای معین با روش‌هایی از قبل تعریف شده مورد معامله قرار می‌گیرند. در این بازار تعداد زیادی عرضه‌کننده و خریدار از طریق کارگزاران اقدام به معامله می‌کنند، در حال حاضر بورس کالا در ایران در چند حوزه فعالیت دارد که البته در حال گسترش در حوزه‌های دیگر نیز است، این حوزه‌ها تحت عنوان رینگ‌های فلزات، پتروشیمی و معاملات مشتقه که فعلا منحصر به معاملات آتی سکه طلا است نام گذاری شده‌اند.
تاریخچه بورس کالای ایران
در راستای تحقق اهداف برنامه سوم و چهارم توسعه، که مطابق با آنها شورای عالی بورس موظف به راه‌اندازی و گسترش بورسهای کالایی در ایران شناخته شده بود، بورس فلزات در شهریور ۱۳۸۲ (نخستین بورس کالایی در ایران) و بورس کالای کشاورزی در شهریور ۱۳۸۳ آغاز به فعالیت کردند.
بر مبنای قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (مصوب ۱ آذر ۱۳۸۴، مجلس شورای اسلامی) و با تصویب شورای عالی بورس، شرکت بورس کالای ایران در آذر ۱۳۸۵ با درهم آمیختن بورس فلزات و بورس کالای کشاورزی تشکیل شد و پس از پذیره‌نویسی و برگزاری مجمع عمومی، از مهر ۱۳۸۶ کار خود را زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار آغاز کرد.
چه کسانی به بورس کالا مراجعه می‌کنند؟
۱- گروه اول كسانی هستند كه می‌خواهند از ريسک نوسان كاذب قيمت‌ها در امان باشند. در واقع بورسهای كالا به عنوان عاملی موثر برای کاهش ریسک توليدكنندگان كالا و مصرف كنندگان عمده در بازار شناخته میشود.
۲- گروه دوم بر خلاف گروه اول، از نوسانات قيمت استفاده كرده و سود خود را حداكثر می‌كنند. در بورسهای كالا، اين گروه با نام سوداگران (Speculator) شناخته می‌شوند.
مهمترین اهداف بورس کالا
- ایجاد بازاری منسجم و قانونمند برای تسهیل داد و ستد نقدی و آتی کالا
- ساماندهی بازار کالاهای خاص نظیر محصولات فلزی کشاورزی، انرژی و پتروشیمی
- کشف قیمت کالاها به شکل رقابتی
- حذف واسطه‌گری در معاملات و خریدوفروش مستقیم بین فروشنده و خریدار.
- کاهش نوسانات مخل بازار و امکان انتقال ریسک.
- امکان انجام معاملات نقدی و آتی کالا با استفاده از ابزارهای مناسب.
زمینه‌های فعالیت بورس کالا
- محصولات صنعتی و معدنی (کانی‌های فلزی)
- محصولات شیمیایی و پتروشیمی
- محصولات کشاورزی
- معاملات مشتقه
- کالاهای بازار فرعی
شرایط قراردادهای قابل معامله در بورس کالا
در انعقاد هرکدام از قراردادها موارد زیر باید تعیین شود:
- مشخصات کالا و نوع قرارداد مورد معامله
- مقدار کالای مورد معامله
- واحد اندازه‌گیری کالای مورد معامله
- زمان معامله (روز و ساعت)
- استاندارد و ابعاد کالا
- تاریخ تحویل
- استاندارد تحویل و نوع بسته‌بندی
- انبار یا محل تحویل
- واحد پول
معایب و مزایا معامله در بورس کالا
- ایجاد اطمینان در بین طرفین: کالای مورد معامله در بورس، تحت نظارت است و پرداخت وجه نیز به‌صورت سازمان‌یافته انجام میشود و ریسک نکول و یا کالای معیوب وجود ندارد.
- نرخ عادلانه: مزیت دیگر بورس کالا و انجام معامله در آن کشف نرخ است. در بورس کالا کشف نرخ بر اساس عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد. بنابراین کشف قیمت عادلانه و شفاف است.
- شفافیت: معاملات صوری در این بازار جایی ندارد و معاملات تحت نظارت مقام‌های ناظر یعنی دولت و سهامداران هستند.
- جبران خسارت: خریدار یا فروشنده در صورت عدم انجام به تعهد خود، مسئول جبران خسارت هستند. جبران خسارت در تحویل کالا یا در تسویه کالا از محل تضامین عرضه‌کننده یا خریدار یا کارگزاران و از طریق اتاق پایاپای انجام میشود.
- تأمین مالی: بانک‌ها بر اساس اسناد صادره توسط کارگزاری‌ها مبنی بر انجام معامله در بورس با سهولت بیشتری وام به خریدار اعطا می‌کنند چون از صحت معامله اطمینان دارند.
- معرفی عرضه‌کننده بدون نیاز به تبلیغ: مزیت دیگر معامله یا عرضه از طریق بورس کالا معرفی عرضه‌کننده به تعداد زیادی خریدار داخلی و خارجی است که این عمل در حالت عادی احتیاج به تبلیغات گسترده دارد.
- بیان وضعیت اقتصادی کشور: با توجه به قیمت‌های مورد معامله می‌توان روندهای اقتصادی را مشاهده و بر اساس آن تصمیم گرفت.
- انجام معاملات مکانیزه: با انجام معاملات در این بازار قدم به دنیای پیشرفت می‌گذاریم و از بازار سنتی دور می‌شویم.
- معافیت مالیاتی: مطابق با ماده ۶ قانون توسعه ابزارهای جدید، معادل ۱۰ درصد از مالیات درآمد حاصل از فروش کالاهایی است که در بورس کالا پذیرفته‌شده‌اند از مالیات معاف هستند.
محدودیت‌های بورس کالا
- حجم خرید از میزان مشخصی نباید کمتر باشد.
- برخی کالاها در بورس کالا به‌صورت سبد عرضه میشود و امکان انتخاب برای خریدار وجود ندارد.
- این بازار برای افرادی که به دنبال فرار مالیاتی هستند مناسب نیست.
- عرضه‌ها به‌صورت دائم انجام میشود و در صورت وقفه، عرضه‌کننده از بورس کالا اخراج میشود.
مراحل خرید کالا در بورس کالا به شرح زیر است
دریافت کد مشتری در بورس کالا
اولین قدم برای خرید هر نوع کالای عرضه شده در بورس کالا تکمیل مشخصات خریدار جهت دریافت کد مشتری در بورس کالاست. این مرحله فقط برای یک بار انجام می گیرد و ضرورت دارد هر خریداری در بورس کالا، از طریق کارگزار خود اقدام به دریافت کد مشتری نماید.
مدارک لازم برای دریافت کد مشتری ، برای مشتری حقیقی یا حقوقی متفاوت است:
الف- مدارک و اطلاعات لازم جهت دریافت کد برای اشخاص حقیقی :
• فتوکپی شناسنامه
• فتوکپی کارت ملی
• تکمیل فرم درخواست کد مشتریان حقیقی ( شامل اطلاعاتی از قبیل : کد ملی ، شماره حساب بانکی فرد متقاضی ، آدرس و کد پستی ، تلفن تماس)
ب- مدارک و اطلاعات لازم جهت دریافت کد برای اشخاص حقوقی:
• فتوکپی روزنامه رسمی ثبت شرکت و فتوکپی روزنامه رسمی آخرین تغییرات شرکت و فتوکپی شناسنامه و کارت ملی اعضا هیئت مدیره شرکت.
• تکمیل فرم درخواست کد مشتریان حقوقی (شامل اطلاعاتی از قبیل : آخرین ترکیب اعضای هیئت مدیره ، لیست سهامداران دارای سهام ۱۰% و بالاتر، صاحبان امضای مجاز ، ارائه شماره حساب جاری شخص حقوقی)
مراحل خرید
• تکمیل فرم درخواست خرید
برای هر بار خرید می بایست فرم سفارش خرید کالا به وسیله خریدار تکمیل گردد. در این فرم خریدار، مشخصات دقیق کالای مورد نیاز خود را به همراه نام تولید کننده کالا ، حداکثر قیمت خرید و … را مشخص می کند.
• بررسی امکان خرید
• کارگزار خریدار امکان خرید کالای مورد درخواست را بررسی نموده و در صورت ضرورت با تولیدکننده در مورد عرضه کالا رایزنی می کند.
• واریز پیش پرداخت
• در صورت امکان تهیه کالا ، موضوع به اطلاع خریدار می رسد و ضروری است که خریدار، ۱۰% از ارزش تقریبی کالای مورد سفارش خود را به عنوان تضمین خرید کالا به حساب کارگزار واریز نماید. (برای کالاهایی که در رینگ صادراتی فروخته می شوند مبلغ تضمین خرید ۵% ارزش کل کالای مورد سفارش است)
• خرید کالا
• کارگزار در زمان عرضه کالا در تالار ، طبق درخواست خریدار با سایر کارگزاران رقابت نموده و در صورت عرضه کافی کالا به قیمت مناسب (و تا حداکثر سقف قیمتی تعیین شده توسط خریدار) کالا را خریداری می نماید.
• ارسال اطلاعیه خرید
• پس از خرید کالا در تالار ، اطلاعیه خرید کالا به وسیله کارگزار تنظیم شده و برای خریدار ارسال می گردد. در این اطلاعیه جزئیات خرید و قیمت به همراه حق الزحمه کارگزاری ، عوارض بورس و عوارض قانونی درج می شود.
• واریز مابقی وجه
• خریدار باید حداکثر تا ساعت ۱۰ صبح روز سوم کاری مابقی کل مبلغ کالای خریداری شده را براساس اطلاعیه خرید به حسابهای بورس مندرج در اطلاعیه خرید واریز نموده و فیش بانکی را به کارگزاری ارسال نماید ضمنا ضروری است که نام واریزکننده وجه کالا حتما با نام خریدار یکسان باشد.
• تسویه حساب با پایاپای
• پس از واریز مابقی وجه کالا از طرف خریدار، کارگزار خریدار اقدام به تسویه حساب با اتاق پایاپای نموده و مدارک تسویه کالا را تکمیل کرده و آنها را به کارگزار فروشنده تحویل می نماید.
• تعیین پیمانکار حمل بار
• در این مرحله باید پیمانکار حمل بار و آدرس محل تخلیه به وسیله خریدارمشخص شده باشد.
• پیگیری دریافت ثبت سفارش از فروشنده
• در این مرحله کارگزار خریدار پیگیری های لازم جهت ثبت سفارش را انجام می دهد تا تاییدیه سفارش را از کارگزار فروشنده دریافت کند.
• دریافت حواله
• تولید کننده حواله فروش را صادر کرده و از طریق کارگزاری ، خریدار از صدور حواله اطلاع پیدا می کند.
• پیگیری خریدار تاریخچه بورس کالا برای حمل کالا
• در این مرحله خریدار پس از برقراری ارتباط با فروشنده ، هماهنگی های لازم را با پیمانکار حمل کالا انجام می دهد تا کالا را تحویل بگیرد.
• پیگیری خریدار در خریدهای سلف
• در خریدهای سلف ، خریدار یک هفته قبل از موعد تحویل کالا، با فروشنده ارتباط برقرار نموده و پیمانکار حمل کالا را تعیین می نماید.
روش های سفارش قیمت
• سفارش با قیمت باز
• سفارشی است که خریدار یا فروشنده تعیین قیمت معامله را به کارگزار خود واگذار می کند.
• سفارش با قیمت محدود
• سفارشی است که خریدار (یا فروشنده) حداکثر (یا حداقل قیمت) معامله را مشخص می کند.
• سفارش با قیمت مقطوع
• سفارشی است که خریدار (یا فروشنده) قیمت معینی را برای انجام معامله مشخص می کند.
نحوه انجام داد و ستد در بورس کالا
داد و ستد کالاها در بورس ، طی مراحل ذیل انجام می‌گیرد:
۱- انتخاب کارگزار ( از آنجایی که تمام بورس های دنیا، کارگزار محور می باشند لذا در هیچ بورسی امکان معامله مستقل برای معامله گران وجود ندارد و حتما می بایست هر گونه خرید یا فروش از طریق یک کارگزار، صورت گیرد و به همین دلیل اولین اقدام هر معامله گر در بورس انتخاب کارگزار است)
۲- تکمیل فرم ثبت سفارش نزد کارگزار همراه با پیشنهاد قیمت
۳- واریز حداقل سپرده مورد نیاز معامله به حساب کارگزار نزد اتاق پایاپای
۴- انتقال سفارش مشتری به تالار معاملات توسط کارگزار
۵- شرکت در حراج توسط کارگزار و انجام معامله در تالار
۶- واریز باقیمانده وجه معامله پس از کسر سپرده اولیه به حساب کارگزار نزد اتاق پایاپای
۷- تسویه اسنادی معاملات در اتاق پایاپای و صدور اسناد معاملاتی
۸- تسویه مالی معاملات در اتاق پایاپای
۹- نقل و انتقال وجوه پس از کسر هزینه‌ها به حساب معامله‌گران از طریق حساب بانکی
فرآیند داد و ستد در بورس کالا
ماده ۲۱- داد و ستد در بورس کالا طی چهار مرحله به شرح زیر انجام می گیرد:
۱- در نخستین مرحله ، مشتری درخواست خرید یا فروش را به کارگزار یا نماینده او ارایه می‌دهد، کارگزار نیز سفارش مشتری را در تالار معاملات منعکس میکند .
۲- در مرحله دوم ، سفارش مشتری در تالار معاملات و به روش حراج حضوری اجرا می شود. پس از تکمیل این مرحله، ناظر معامـلات دادوستد انجام شده را در شبکه رایانه ای بورس کالا ثبت مینماید.
۳- پس از ثبت معامله، مرحله سوم داد و ستد آغاز می شود که طی آن، اتاق پایاپای پس از پردازش اطلاعات، گزارش نهایی که شامل وضعیت سپرده های مورد نیاز، تسویه روزانه و کارمزد معاملات میباشد را تهیه نموده و به دفاتر کارگزاران ارسال مینماید.
۴- درمرحله چهارم، اتاق پایاپای حسابهای خود را با تمامی کارگزاران تسویه مینماید و کارگزار نیز به نوبه خود حسابهای خود را با مشتری تسویه نموده و آگهی انجام معامله را برای مشتری ارسال میکند.
همانطور که ذکر شد بورس کالا، بازار منسجمی است که تعداد زیادی از عرضه‌کنندگان، کالای خود را عرضه و کالای مربوطه پس از بررسی‌های کارشناسی و قیمت‌گذاری توسط کارشناسان آن بازار، به خریداران عرضه میشود. در این بورس‌ها، معمولاً کالاهای خام و فرآوری نشده مانند فلزات، پنبه، گندم، برنج و …داد و ستد می‌شوند.
یکی از مزایای بورس کالا، حضور نهادهای نظارتی و تنظیم‌گری است که تمامی تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و تجار کالا با حضور این نهادها، از مزایای مترتب بر قوانین و مقررات حاکم بر بورس برخوردار می‌شوند.
دیدگاه شما