آیا دستورات حدی حرام است؟

آیا طبق روایات شیعه، ساختن بناء بر قبر حرام است؟

آیا دستورات حدی حرام است؟

اطاعت از والدین در دروغ گفتن ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

کلیدواژه: اطاعت از پدر و مادر، دروغ مصلحتی، دروغ، ایمان، شرک.

پرسش: آیا دروغ مصلحتی وجود دارد یا نه؟ و اگر وجود دارد گناه آن کبیره نمی‌باشد؟ و نیز بعضی مواقع یکی از والدین انسان می‌خواهد که ما دروغی بگوییم، آیا اطاعت کنیم یا نه؟ اگر اطاعت کنیم، گناه آن چه می‌شود و اگر نکنیم، از گفته پدر و مادر سرپیچی کرده‌ایم؟

فهرست مندرجات

[ویرایش]
از بزرگ‌ترین آفت‌های زبان، دروغ و سخن برخلاف واقع است. دروغ از بدترین رذایل اخلاقی و زیان‌بارترین گناهان زبان می‌باشد. به همین دلیل بیش از دیگر گناهان زبان و دیگر اعضای آدمی، مورد نکوهش قرار گرفته و به مجازات و عذاب شدید توصیه شده است.

← حدیثی از پیامبر

پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در این باره می‌فرماید: «از دروغ بپرهیزید؛ زیرا دروغ آدمی را به فجور رهنمایی می‌کند و فجور انسان را به آتش . ؛

لذا گفتن دروغ از نظر اسلام حرام است.

موارد تجویز دروغ

[ویرایش]
همان‌گونه که بیان شد، دروغ در اصل حرام است؛ لذا گفتن آن جایز نیست؛ اما در مواردی که مصلحت مهمی متوقف بر دروغ باشد و با راستگویی نتوان به آن رسید، حرمتش برطرف می‌شود و گناهش از میان می‌رود و در آن صورت از گناهان کبیره نیز محسوب نمی‌شود؛ بلکه اگر تحصیل این مصلحت واجب باشد، مانند نجات مسلمانی از قتل و اسارت یا حفظ آبرو یا مال محترم او، در این صورت دروغ واجب می‌شود و اگر آن مصلحت به حد وجوب نرسد؛ ولی رجحان داشته باشد، دروغ جایز یا مثل آن مصلحت دارای رجحان می‌باشد؛ مانند: اصلاح بین مردم.

← حدیثی از امام باقر

امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید: «دروغ، همه‌اش گناه است. مگر آنکه به مؤمن سودی رساند یا از دین مسلمان به وسیله دروغ دفاع شود».

← حدیثی از پیامبر اکرم

روایت شده که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) جز در سه مورد، اجازه دروغ نداده است:
۱. در جنگ با دشمن؛ زیرا جنگ، خدعه است؛
۲. اصلاح بین دو نفر که میان آن‌ها کشمکش وجود دارد؛
۳. برای راضی کردن همسرش، وعده دروغ دهد.

دروغ مصلحتی

[ویرایش]
از این روایات استفاده می‌شود که دروغ مصلحتی وجود دارد و گرچه در روایت بر سه مورد اشاره شده، اما دیگر موارد آیا دستورات حدی حرام است؟ را نیز می‌توان با توجه به ملاک‌های یادشده، داخل در آن دانست.
خلاصه آنکه: دروغ در صورتی که وسیله دستیابی به هدف صحیح و ضروری برای خود فرد یا دیگر مسلمانان باشد، گناهی بر او نخواهد بود.

اطاعت از والدین در دروغ گفتن

[ویرایش]
از نظر اسلام اطاعت از پدر و مادر تا جایی واجب است که با اطاعت از خدا منافات نداشته باشد؛ اما اگر اطاعت از پدر و مادر باعث تضعیف ایمان و شرک به خدا می‌شود، نباید از گفته‌های پدر و مادر اطاعت نمود.

← حدیثی از رسول خدا

از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده که ایشان در ضمن موعظه به شخصی می‌فرمایند: چیزی را با خدا شریک مساز، اگرچه به آتش سوخته شوی و شکنجه بینی؛ همواره دست را به ایمان محکم بدار، پدر و مادر را اطاعت کن، با آن‌ها نیکی کن، زنده باشند یا مرده و اگر دستور دادند آن‌ها را به خانواده و مالت اولویت ده که این کار نشانه ایمان است.

← تقدم ایمان بر اطاعت از والدین

از این روایت دانسته می‌شود که ایمان بر اطاعت از والدین اولویت دارد و مقدم است؛ لذا در صورتی که پدر و مادر از فرد خواستند دست از ایمان خویش بردارد، یا دروغی بگوید که دین و ایمانش به خطر افتد، او نباید از آن‌ها اطاعت کند؛ ولی نیکی به پدر و مادر را در هیچ حالی نباید فراموش کند. (« وَإِنْ جَاهَدَاكَ عَلَىٰ أَنْ تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا ۖ وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفًا ۖ وَاتَّبِعْ سَبِيلَ مَنْ أَنَابَ إِلَيَّ ۚ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ »).

تفاوت اطاعت با احسان به والدین

[ویرایش]
نتیجه‌ای که از مطالب یادشده می‌توان گرفت این است که: «اطاعت از پدر و مادر» و «احسان به والدین» دو مقوله جداگانه هستند، به این معنا «احسان به والدین» لازم و ضروری و مطلق و کلی است؛ حتی پدر و مادر انسان اگر مسلمان هم نباشند، باید به وی نیکی نمود؛ اما اطاعت از پدر و مادر انسان اگر مسلمان هم نباشد، باید به وی نیکی نمود؛ اما اطاعت از پدر و مادر مشروط به این است که با دین و ایمان انسان تنافی نداشته باشد؛ بنابراین باید دید پدر و مادر وقتی انسان را به گفتن دروغ وادار می‌کنند، دروغ در چه حدی است و محتوای دروغ چیست.اگر دروغ مصلحت‌آمیز باشد که اشکالی ندارد و اگر دروغی باشد که صریحاً دین و ایمان انسان زیر سؤال می‌رود، نباید اطاعت کرد؛ اما اگر دروغی باشد که چندان به جایی برنمی‌خورد، اگر هم انسان اطاعت کند، باید بعد از آن با کمال احترام و رعایت ادب به پدرش بگوید که گفتن دروغ کار خوبی نیست و آن‌ها را نسبت به پیامدهای دروغ آگاه سازد.

یادآوری به پدر و مادر

[ویرایش]
از جمله نکاتی که شما می‌توانید به پدر و مادرتان یادآور شوید تا بعد از این شما را به گفتن دروغ وادار نکنند، موارد زیر است:

← حرام بودن دروغ

به آن‌ها بگویید که دروغ از نظر اسلام حرام است و حتی یکی دو نمونه از احادیث را در این خصوص یادآور شوید.

← عادت کردن به دروغ گفتن

به پدر و مادرتان بگویید که اگر به گفته شما عمل کنم و دروغ بگویم، به دروغ‌گویی عادت می‌کنم و ممکن است بعد از این در برابر شما نیز دروغ بگویم؛ چون خود شما دروغ‌گویی را به من آموخته‌اید.

← بدبینی مردم

به آن‌ها بگویید که سخن دروغ دیر یا زود، افشا می‌شود و مردم اعمال فرزندان را به حساب پدر و مادر می‌گذارند؛ بنابراین مردم نسبت به شما بدبین خواهند شد.

← فریب دادن مردم

به پدر و مادرتان بگویید که آیا راضی هستید که دیگران در حق شما دروغ بگویند، و شما را فریب دهند؟! اگر راضی نیستید، چرا باعث فریب دیگران می‌شوید؟!
امیدوارم این مختصر مورد توجه شما برادر گرامی واقع شده و بتوانید با استفاده از راهکارهای ارائه شده، پاسخ سؤال خویش را به صورت عملی دریافت نمایید.

معرفی منابع

[ویرایش]
۱. مهدی فقیه ایمانی، نقش زبان در سرنوشت انسان، اسماعیلیان، ۱۳۷۵ ش.
۲. محمدرضا مهدوی‌کنی، نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی، نشر فرهنگ، ۱۳۷۴ ش.
۳. محمد نصراصفهانی، اخلاق دینی در‌اندیشه شیعی، نهاوندی، ۱۳۷۸ ش.

پرسش و پاسخ شبهات آیا طبق روایات شیعه، ساختن بناء بر قبر حرام است؟

آیا طبق روایات شیعه، ساختن بناء بر قبر حرام است؟

آیا طبق روایات شیعه، ساختن بناء بر قبر حرام است؟

در روایات شیعه، چند دسته روایت در ظاهر بر عدم جواز بناء بر قبر دلالت دارند ولی با دقت در سند و دلالت این روایات معلوم می‌شود که بناء بر قبور نهی نشده است، بلکه منظور روایات مطلب دیگری است. در اینجا روایات را بررسی می‌کنیم:

1. قبر را با خاك خودش پر كنيد

از سه روايت استفاده مي شود كه در خاكسپاري ميت و پر كردن قبر ، فقط از همان خاك خود قبر استفاده شود و از خاك اطراف قبر بر روي آن نريزند :

1 . « إنّ النَّبيّ نَهي أنْ يُزادَ علي القَبْرِ تُرابٌ لَمْ يُخْرَج مِنْهُ » .

« پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) از پر كردن قبر با خاك اطراف قبر ، نهي كرد » .

شیخ صدوق بدون سند از امام صادق ( عليه السلام ) نقل مي كند :

2 . « كُلّما جُعلَ علي القبرِ مِنْ غيرِ تُرابِ القَبْرِ فَهُوَ ثِقْلٌ عَلي المَيِّتِ » .

« هر چه كه بر روي قبر از غير خاك آن قرار دهند آن سنگيني بر ميت است » .

3 . « لا تُطَيِّنُوا الْقَبْر مِنْ غَيْر طينِه »(وسائل الشيعه ، ج2 ، باب36 ، از ابواب دفن ، روايات 1 ، 2 ، 3) .

« قبر را از غير خاك خودش ، گِل مالي نكنيد » .

تحليل روايات

اوّلاً : روايت دوم فاقد سند است ونمي توان با آن استدلال كرد .

و روايت اوّل و سوم با سندي نقل شده كه در آن دو فرد غير امامي است به نام هاي « نوفلي و سكوني » .

ثانياً : اين روايات در صورت صحت حاكي از آن است كه در قبر سازي از خاك بيرون نبايد بهره گرفت . در اين صورت مضمون اين احاديث پيوندي با موضوع بحث ندارد و آن بناي بر روي قبر كه چيزي بر قبر افزوده نمي شود آن هم براي اين كه زائران قبر در حال زيارت و خواندن قرآن بر آن بزرگواران از سرما و گرما در رفاه و امان باشند و در ساخت و ساز بر روي قبور اولياي الهي ، چيزي بر خاك قبر افزوده نمي شود .

ثالثاً : مضمون اين روايات با عمل قطعي پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) در تدفين عثمان بن مظعون منافات دارد ، زيرا آن حضرت پس از خاكسپاري فرزند مظعون سنگ بزرگي را روي قبر نهاد تا نشانه ی قبر باشد ومسلمانان بتوانند به آساني آن را شناسايي و زيارت نمايند .

ابن ماجه از انس بن مالك نقل مي كند كه رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) قبر عثمان بن مظعون را با سنگ بزرگي علامت گذاشت و « سندي » در حاشيه سنن ابن ماجه مي نويسد : صخره اي را بر روي قبر نهاد تا شناسايي شود . ( سنن ابن ماجه ، كتاب جنائز ، ص 365 ، 1551)

سمهودي در وفاء الوفاء مي نويسد : وقتي عثمان بن مظعون خاكسپاري شد پيامبر مردي را مأمور كرد تا سنگ بزرگي را با خود حمل كند و بياورد . آن مرد نتوانست آن سنگ را حمل نمايد . رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) آستين ها را بالا زد و آن را به سوي قبر عثمان حمل نمود و آن را بالاي سر او نهاد و فرمود : اين كار را مي كنم كه قبر برادرم را بشناسم و بستگانم را كنار آن به خاك بسپارم . ( وفاء الوفاء ، ج2 ، ص 85)

رابعاً : گزاردن ضريح و يا صندوق بر روي قبر ارتباطي به روايات ندارد ، زيرا پايه هاي ضريح در چهار گوشه بيرون قبر قرار مي گيرد . و كوچك ترين سنگيني بر قبر ندارد .

2 . نهي از بناي بر قبور

از برخي روايات چنين برمي آيد كه از بناي بر قبور نهي شده است .

1 . امام كاظم ( عليه السلام ) مي فرمايد : « لا يَصْلُحُ البِناءُ عليه ولا الجُلُوسُ ولا تَجصيصُه ولا تَطيينُه » ( التهذيب ، ج 1 ، باب تلقين المحتضرين ، ص 461) .

« ساختن بنا بر قبر و نشستن بر آن و گچ كاري و گل كاري آن ، كار خوبي نيست » .

2 . يونس بن ظبيان از امام صادق ( عليه السلام ) نقل كرده كه پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) از سه چيز نهي كرده : 1 . أن يُصلّي عَلي قبر : بر روي قبري نماز گزارده شود .

أو يُقْعَد عليه : بر روي آن نشسته شود .

أو يُبني عليه : بر روي آن ساختمان سازي شود . ( وسائل الشيعه ، ج2 ، باب 44 از ابواب دفن ، حديث2)

3 . جراح مدائني از امام صادق ( عليه السلام ) نقل مي كند :

« لا تَبْنوا علي القُبورِ ولا تُصوِّروا سُقوفَ الْبيوتِ » ( همان ، حديث 3) .

« بر روي قبرها ساختمان نسازيد و سقف خانه ها را نقاشي نكنيد » .

تحليل روايات

1 . روايت دوم ضعيف است ، در سند آن افرادي به نام هاي زياد بن مروان قندي و يونس بن ظبيان وارد شده اند . « كشي » درباره زياد بن مروان قندي روايتي نقل كرده كه حاكي از خبث اوست . علامه مي گويد : روايات او نزد من پذيرفته نيست .

و « نجاشي » درباره يونس بن ظبيان مي گويد : جداً ضعيف است و به روايات او توجه نمي شود تا آنجا كه مورد لعن امام هشتم ( عليه السلام ) قرار گرفته است و « كشي » مي گويد : او از دروغگويان معروف در حديث است . ( الموسوعة الرجالية ، شماره2459 و شماره 6713)

جمله « لا يصلح » در روايت اول بر كراهت دلالت دارد و روايت سوم كه مي گويد كه : « لاتَبْنُوا علي القبور » به قرينه روايت اول ، حمل بر كراهت مي شود .نتيجه اين كه روايت دوم ضعيف و اولي و سومي حاكي از كراهت است نه حرمت .

آنچه كه مهم است اين است كه بدانيم مورد كراهت كجا است ؟

2 . مورد روايات زمين هاي عمومي است كه مردم براي دفن اموات آماده كرده اند . مسلماً بنا در چنين قبور با مشكل مواجه مي شود زيرا اگر هر فردي يا خانواده اي متمكن بخواهند بر روي قبر بنايي بسازند دفن ميت پس از اندكي با مشكل مواجه مي شود . ( علامه حلي در المنتهي ، ج7 ، ص 403 مي گويد:« لانّ في ذلك تضييقاً علي الناس ومنعاً لهم عن الدفن هذا مختص بالمواضع المباحة ، امّا الاملاك فلا . . . » .)

3 . از آنجا كه مضمون اين روايات در كتاب هاي حديثي اهل سنت نيز وارد شده است ، برخي از فقيهان مالكي مورد اين احاديث را افرادي دانسته اند كه به عنوان فخرفروشي بر روي اموات خود بنا مي نهند . ( الموسوعة الفقهية الكويتيه 32 / 250 مادة قبر )

افزون بر اين وجوه سه گانه ، مي توان گفت ساختن بنا بر روي قبور اولياي الهي از مورد روايات بيرون است ؛ زيرا مقابر آنان يا در زمين هاي موات و يا خانه هاي شخصي آنان بوده و هدف از بنا سازي تسهيل زيارت براي زائران شيفته آنان است .

مؤلف « الفقه علي المذاهب الاربعه » مي گويد : بناي بر قبر آن گاه كه مقصود از آن فخرفروشي نباشد ، مكروه است . مگر اين كه در زميني بسازد مانند زمين وقف و يا زميني كه براي دفن اموات آماده شده است كه در اين صورت جايز نمي باشد ؛ زيرا در اين صورت جا براي ديگران تنگ خواهد شد . ( الفقه علي المذاهب الاربعه ، ج1 ، ص 505 )

به مقتضاي آنچه كه در مورد قبور اوليا و انبيا از نظر قرآن و سنت و اتفاق فقيهان اسلام بيان شد ، مي توان گفت : مورد اين روايات افراد عادي و انسان هاي معمولي است كه حفظ مقابر آنان نه تنها فاقد اثر سازنده است ، بلكه چه بسا مايه مزاحمت و فخرفروشي است . ولي قبور انبيا و اوليا بر خلاف آن است و در نتيجه اين روايات ناظر به آنها نيست . ( الذكري ، شهيد اوّل ، ج2 ، ص 35 )

3 . گچ كاري و گِل كاري قبر

از برخي روايات استفاده مي شود كه گچ كاري و گِل كاري قبر صحيح نيست . در اين مورد فقط يك روايت وارد شده كه متن آن در گروه دوم به شماره اوّل گذشت و شيخ طوسي در نهايه و عماد الدين طوسي بر كراهت آن فتوا داده اند . ( النهايه ، ص 44 ، الوسيله إلي نيل الفضيله ، ص 62 )

تحليل روايت

اوّلاً : واژه « لا يصلح » حاكي از كراهت است .

ثانياً : كليني با سند صحيح از يونس بن يعقوب نقل مي كند : آنگاه كه يكي از فرزندان امام كاظم (عليه السلام ) در مدينه درگذشت ، فرمود قبر او را گچ كاري كنند و نام او را بر سنگي بنويسند و بر روي قبر او بگذارند . ( وسائل الشيعه ، ج2 ، باب36 از ابواب دفن ، ح1 .)

ثالثاً : اصولاً فقيهان اسلام بدون استثنا اتفاق نظر دارند كه مستحب است قبر را به مقدار چهار انگشت باز ، يا يك وجب از زمين بلندتر قرار داد . اكنون سؤال مي شود هرگاه قبر بدون گِل كاري و گچ كاري صورت سازي شود ديري نمي پايد كه باد و باران و طوفان هاي تند همه را به هم ريخته و قبر را با زمين يكسان مي سازد . صيانت قبر در گرو اين است كه با يك عامل طبيعي اجزاي خاك به هم پيوسته شود و آن جز با گِل كاري و گچ كاري و نظاير آنها امكان پذير نيست . از اين جهت ، اين روايت ناظر به داخل قبر است كه به حالت طبيعي باقي بماند و ناظر به ظاهر آن نيست .

4 . ارتفاع قبر به اندازه چهار انگشت يا يك وجب

روايات متعددي از امامان معصوم ( عليهم السلام ) وارد شده است كه مستحب است قبر به اندازه چهار انگشت باز و يا يك وجب و يا كمي افزون ارتفاع داشته باشد . اين روايات را شيخ حر عاملي در وسائل الشيعه باب 31 از ابواب دفن آورده است و مجموع آنها يازده روايت است . در تمام روايات فقط وارد شده است كه قبر از سطح زمين به مقدار چهار انگشت يا يك وجب بلندي داشته باشد و

هرگز آیا دستورات حدی حرام است؟ حكم افزون بر اين مقدار را متعرض نشوند . مثلاً محمد بن مسلم از امام باقر ( عليه السلام ) نقل مي كند كه آن حضرت فرمود :« ويُرفعُ القبرُ فوقَ الأرضِ أربعَ أصابعَ » ( وسائل الشيعه ، ج2 ، باب30 ، از ابواب دفن ، حديث1 )

« و قبر از سطح زمين به مقدار چهار انگشت بالاتر قرار مي گيرد . »

روايات ديگر نيز همگي به همين مضمون است و مي رساند كه مستحب است قبر چهار انگشت ارتفاع داشته آیا دستورات حدی حرام است؟ باشد ولي ارتفاع بالاتر از آن را نفي نكرده است ، بلكه بلندي لازم را براي شناسايي قبر يا اين كه زير پاي عابران قرار نگيرد چهار انگشت و يا يك وجب مي دانند .

فقط يك روايت از موسي بن جعفر (ع) مي فرمايد : آنگاه كه مرا به خاك سپردند قبر من بيش از چهار انگشت باز بلندتر نباشد . و نكته آن روشن است ، زيرا ارتفاع قبر امام بيش از چهار انگشت مايه تحريك دشمنان او بود و مسلماً هارون و همفكران او به راحتي از كنار آن نمي گذشتند . چه بسا به آن اهانت مي كردند و لذا حضرت ارتفاع بيشتر را اجازه نمي دهد و به همان مقدار استحباب اكتفا مي نمايد .

5 . تسويه قبور

شيخ كليني از امام صادق ( عليه السلام ) نقل مي كند كه اميرمؤمنان ( عليه السلام ) فرمود :

« بَعَثَني رسولُ اللهِ إلي المدينةِ فقالَ لا تَدَعْ صورةً إلاّ مَحَوْتَها ولا قبراً إلاّ سَوَّيْتَه ولا كَلْباً إلاّ قَتَلْتهُ » ( همان ، باب43 ، از ابواب دفن ، حديث2 .) .

« پيامبر خدا مرا به مدينه اعزام كرد و فرمود تا سه كار را صورت دهم : هر نوع تصويري را نابود كنم و هر قبري را صاف گردانم و هر سگي را بكشم » .

با اين روايت كه اهل سنت نيز آن را روايت كرده اند بر عدم جواز ساختن بنا بر روي قبور استدلال كرده است . حتي در سال 1344 هجري كه مدينه منوره به اشغال وهابيان درآمد قاضي وقت به نام ابن بليهد به بهانه اين حديث ، تمام آثار گذشتگان را با خاك يكسان كرد و تنها از ويران كردن مرقد پيامبر(ص) به خاطر ترس از مسلمانان جهان خودداري نمود .

اوّلاً : مضمون حديث با تاريخ قطعي زندگاني پيامبر سازگار نيست ؛ زيرا بايد ديد پيامبر خدا ، علي ( عليه السلام ) را در چه سالي به مدينه فرستاده تا اين سه كار را انجام دهد ، آيا قبل از هجرت بوده يا پس از هجرت ؟ ! . . .

احتمال نخست قطعاً منفي است ؛ زيرا علي(عليه السلام ) قبل از هجرت پيامبر (ص)به مدينه از مكه خارج نشده تا به مدينه اعزام گردد و اين سه كار را انجام دهد ، از طرفي با سيطره مشركان بر مدينه توانايي انجام آنها را نداشت .

صورت دوم با مشكل بيشتري روبرو است ؛ زيرا پس از گرويدن اوس و خزرج به آيين اسلام ، بت و يا صورت بتي در ميان مدنيان نبود كه علي ( عليه السلام ) مأمور شكستن آن باشد . ( صحيح مسلم ، ج3 ، كتاب جنائز ، ص 61 )

ثانياً : واژه « سويته » در زبان عرب دو نوع كاربرد دارد :

الف : « سوّيته » به صورت يك مفعولي .

ب : « سوّيتُ هذا بهذا » به صورت دو مفعولي .

آنگاه كه به صورت نخست استعمال شود « تسويه » صفت خود آن شيء خواهد بود چنان كه قرآن مي فرمايد :( فَإذا سَوَّيْتهُ وَنَفَخْتُ فيهِ مِنْ رُوْحي فَقَعُوا لَهُ ساجِدينَ ) ( حجر/29 ) .

« آنگاه كه آفرينش آدم را به پايان رساندم و در آن از روح خود دميدم همگي بر او سجده كنيد » .

در اين آيه « تسويه » به معناي كامل كردن و كنايه از پايان پذيري آفرينش آدم است .

ولي آنگاه كه به صورت دوم استعمال شود صفت خودش نبوده ، بلكه صفت براي چيز ديگر خواهد بود . مثلاً آنگاه كه انسان دو چوب يا دو نخ را از نظر طول يكسان كند مي گويد : « سَوَّيْتُ هذا بهذا » .

قرآن مجيد از زبان مشركان نقل مي كند كه آنها روز قيامت به جهت پرستش بت ها ، خود را سرزنش مي كنند و مي گويند :( إذ نُسوّيكُمْ بِرَبِّ الْعالَمين ) ( شعراء/98 ) .

« آنگاه كه شما را با خداي جهانيان يكسان مي شمريم » .

بنابراين ، « تسويه » صفت خود قبر خواهد بود و مقصود اين است كه سطح قبر را صاف و مسطح قرار بده يعني سطح آن يكنواخت باشد . در مقابل « تسنيم » كه قبر به صورت پشت ماهي يا كوهان شتر در مي آيد و لذا فقيهان شيعه مي گويند مستحب است قبر مسطح و صاف باشد نه غير آن .

حديث ياد شده در صحيح مسلم نيز وارد شده و شارحان صحيح مسلم حديث را به نحوي كه ما گفتيم شرح كرده اند .

نووي شارح معروف صحيح مسلم حديث را اين گونه تفسير مي كند : « سنت اين است كه قبر از زمين زياد بلند نباشد و به شكل كوهان شتر درنيايد بلكه به مقدار يك وجب بلند و مسطح باشد . » ( نووي شرح صحيح مسلم : 7/41 )

ابن حجر قسطلاني در كتاب « ارشاد الساري بشرح صحيح البخاري » حديث را چنين تفسير كرده و مي گويد : « سنت در قبر اين است كه تسطيح شود و ما هرگز نبايد سنت را به خاطر اين كه تسطيح شعار رافضي هاست ترك كنيم . . . » . ( ارشاد الساري2/468 )

6 . تجديد قبر

اصبغ بن نباته از اميرمؤمنان ( عليه السلام ) نقل كرده است كه آن حضرت فرمود :« مَن جَدَّدَ قَبراً أو مَثّل مِثالاً فقد خرج عَن رِبقةِ الإسلامِ » ( وسائل الشيعه ، ج10 ، باب 43 ، از ابواب دفن ، حديث1 ) . « هر كس قبري را نوسازي كند و يا تصويري بكشد از آيين اسلام بيرون رفته است » .

نويسنده اين حديث را دليلي بر تحريم ساختن بنا بر قبر گرفته است ، در حالي كه اين روايت هيچ ارتباطي با موضوع بحث ندارد ؛ زيرا

اوّلاً حديث از نظر سند فوق العاده ضعيف است آن هم به خاطر دو نفر : 1 . محمد بن سنان ؛ 2 . ابي الجارود .

ثانياً مضمون حديث با اصول مسلم مخالف است . چگونه نوسازي قبري و يا تصوير حيواني سبب بيرون رفتن از اسلام مي باشد ؟ !

ثالثاً : حديث به چهار صورت نقل شده است و معلوم نيست آنچه كه امام ( عليه السلام ) فرمود ، كدام يك از صور چهارگانه است :

الف : جدّد قبراً : قبر را نوسازي كند .

ب : حدّد قبراً : قبر را تيز كند .

ج . جدث قبراً : كسي را در قبر ديگري دفن كند .

د . خدَّد قبراً : قبري را بشكافد . ( الذكري ، نگارش شهيد اول : 2/44)

با توجه به اين نسخه بدل هاي چهارگانه چگونه مي توان با اين حديث استدلال كرد ؟ !

روشن گشت كه از نظر شیعه و روایات اهل بیت(ع) از بناء بر قبور نهی نشده است.

آموزش خواندن نماز شب

نیت: دو رکعت نماز شب می‌خوانم قُربه اِلی الله
– در رکعت اول: یک بار سوره حمد + یک بار سوره قل هو الله احد + رکوع + سجده
– در رکعت دوم: یک بار سوره حمد + یک بار سوره قل هو الله احد + قنوت + رکوع + سجده + تشهد + سلام.
(نماز شبی که در قست بالا آمده است را چهار بار تکرار کنید آیا دستورات حدی حرام است؟ که جمعاً هشت رکعت نماز شب می‌شود).

نماز شفع:

نیت: دو رکعت نماز شَفْعْ می‌خوانم قُربه اِلی الله
– در رکعت اول: یک بار سوره حمد + یک بار سوره قل هو‌ الله احد + یک بار سوره قل اعوذ برب الناس + رکوع + سجده.
– در رکعت دوم: یک بار سوره حمد + یک بار سوره قل‌ هو الله احد + یک بار سوره قل اعوذ برب الفلق + قنوت + رکوع + سجده + تشهد + سلام.

نماز وتر:
نیت: یک رکعت نماز وَتْر می‌خوانم قُربه اِلی الله
– در رکعت اول: یک بار سوره حمد + سه بار سوره قل هو الله احد + یک بار سوره قل اعوذ برب الفلق + یک بار سوره قل اعوذ برب الناس
– در قنوت: خواندن کامل قنوت + در حالیکه دستهایتان در حالت قنوت است، (با انگشتان دست راست یا با تسبیح) چهل بار بگویید ( اَللّهُمَّ اِغْفِر لِلْمومِنینَ وَ اَلْمومِناتْ وَ اَلْمُسلِمینَ وَ اَلْمُسلِماتْ )

«خدایا ببخش جمیع مؤمنین مرد و مؤمنین زن را». و بعد از آن هفتاد بار بگویید ( اَسْتَغْفِرُ اللهَ رَبی وَ اَتُوبُ اِلَیه) «آمرزش می‌طلبم از خدایی که پروردگارم است و بسویش باز می‌گردم».

سپس هفت بار بگویید (هذا مَقامُ الْعائِذِ بِکَ مِنَ اَلْنار)

«این است مقام کسی که از آتش قیامت به تو پناه می‌برد».

سپس سیصد مرتبه بگویید ( اَلْعَفو ) «ببخش». + و سپس یک بار بگویید ( رَبّ اغْفِرْلى وَ ارْحَمْنى وَ تُبْ عَلىََّ اِنَّکَ اَنْتَ التّوابُ اَلْغَفُورُ الرّحیم )

«پروردگارا ببخش مرا و رحم کن به من و توبه مرا بپذیر به راستی که تو، توبه پذیرنده، بخشنده و مهربانی». + رکوع + سجد + تشهد + سلام + (پایان نماز) + تسبیحات فاطمه زهرا (س)

(تسبیحات حضرت زهرا (سلام الله علیها): (۳۴ مرتبه، الله اکبر، ۳۳ مرتبه، الحمد لله و ۳۳ مرتبه، سبحان الله) در حدیثی آمده: خواندن تسبیحات فاطمه زهرا (سلام الله علیها) از هزار رکعت نماز مستحب، نزد خداوند بهتر است).

بررسی جامع فقهی بیت کوین، ارزهای دیجیتال و بلاک چین

علاقه، سرمایه گذاری و نوسانات در بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال همچنان رو به افزایش هستند، اما در میان مسلمانانی که تقریبا یک چهارم جمعیت جهان را تشکیل می دهند هر روز سردرگمی درباره مطابقت یا عدم مطابقت بیت کوین و ارزهای دیجیتال با شریعت بیشتر می‌شود. شریعت مجموعه‌ای از قوانین است که مسلمانان مطابق دستورالعمل های قرآن و آموزه های حضرت محمد (ص)، از آن پیروی می‌کنند.

در بین روزهای ۱۲ – ۱۳ آوریل ۲۰۱۸، قیمت بیت کوین در یک روز ناگهان بیش از ۱,۰۰۰ دلار افزایش یافت. بسیاری از کاربران از این موضوع متعجب بودند و این رشد قیمت را به یک نهنگ بزرگ نسبت داده بودند اما علت این رشد قیمت انتشار مقاله‌ای فوق العاده از بنیاد اندونزیایی Blossom Finance بود.

مقاله ای کامل و دقیق با عنوان « تحلیل شرعی بیت کوین، ارزهای دیجیتال و بلاک چین » منتشر شد که در آن محمد ابوبکر به بررسی کامل ارزهای دیجیتال و بلاک چین از نظر شرع می‌پردازد. محتوا و نتیجه گیری امیدوار کننده این مقاله باعث رشد قیمت شدید بیت کوین شد.

هم اکنون می‌توانید ترجمه کامل این مقاله را از طریق لینک پایین دریافت کنید.

چکیده مقاله

در ذیل، سعی شده است تا درون مایه اصلی مقاله نگاشته شود اما برای درک بهتر مفاهیم، پیشنهاد می‌شود که اصل ترجمه شده مقاله را دریافت و مطالعه کنید.

معیار قانونی اسلامی مال

در شریعت، برای مشخص شدن ارزش مبادلاتی و یا عمل به تعهدات (عوض)، مفهوم مال تعریف شده است. بنابراین، قبل از بحث درباره وضعیت ارزهای دیجیتال از نظر شریعت، لازم است تا مفهوم مال در شریعت را بدانیم.

در شریعت، برای مشخص شدن ارزش مبادلاتی و یا عمل به تعهدات (عوض)، مفهوم مال تعریف شده است. بنابراین، قبل از بحث درباره وضعیت ارزهای دیجیتال از نظر شریعت، لازم است تا مفهوم مال در شریعت را بدانیم.

در شریعت برای فهمیدن منشأ و تعریف اصطلاحات اسلامی از سه منبع استفاده می‌شود. بهترین و اولین منبع، کلام وحی در آیات قرآن و یا احادیث معتبر پیامبر (ص) است. به عنوان مثال، معانی نماز، زکات، ازدواج و طلاق و … به صراحت در قرآن و احادیث آورده شده است.

منبع دوم، دانستن این است که مفاهیم اصلی شریعت به خودی خود در زبان عربی که زبان قرآن و سنت است وجود دارد. به عنوان مثال، خداوند متعال حکم کرده است که برای وضو صورت، دست‌ها و پاهای خود را بشویید. با استفاده از یک فرهنگ لغت عربی که برای یادگیری معنای کلمات عربی این حوزه استفاده می‌شود، محدودیت‌ها و شرایط لازم برای وضو قابل درک است.

سومین منبع در بررسی اصطلاحات شرعی، عرف، به معنی عمل رایج است. مسائل مختلفی وجود دارند که در وحی الهی اشاره‌ای به آن نشده است اما طبق اعمال رایج بررسی می‌گردند. در شریعت، مسائل عرفی در تعیین موارد خاصی نقش دارند.

کلمه مال در آیات قرآن و احادیث پیامبر به صورت معمول استفاده شده است و نمی‌توان به آن‌ها اکتفا کرد و باید به منابع دیگر رجوع کرد.

نظر علما درباره مال

برخی از علما معتقدند که کلمه مال تنها برای چیزهای عینی و قابل لمس کاربرد دارد. دیگر فقها معتقدند هر چیز فیزیکی یا غیر فیزیکی در صورت اینکه انسان‌ها به آن تمایل داشته باشد و دارای ارزش باشد، مال است. شیخ زحیلی(۲۰۱۰) در این زمینه علما را به دو گروه طبقه بندی می‌کند: علمای حنفی و علمای اکثریت

طبق نظر علمای حنفی، مال محدود به چیزهای فیزیکی و لمس پذیر است و چیزهای غیرفیزیکی و غیرعینی مانند حقوق و منافع معنوی، طبق نظر علمای حنفی، مال محسوب نمی‌شوند.

اکثریت علما و فقها (از جمله مالکی، شفیع و حنبلی) معتقدند که مال تنها به چیزهای لمس پذیر محدود نمی‌شود. دیدگاه اکثریت این است که مال تحت شرایطی شامل چیزهای غیر فیزیکی از قبیل حقوق و مزایا هم می‌شود.

به طور کلی برای مال در شریعت شرایط زیر در نظر گرفته شده است:

۱. در شریعت، جایز و مشروع است. به همین دلیل مردار و الکل مال محسوب نمی‌شوند.

۲. قابل مالکیت و تصرف است.

۳. چند کاربرد و مزایا دارد.

۴. اگر عرف چیزی را به عنوان مال تعیین کند، به عنوان مال شناخته خواهد شد.

تعریف پول

به هر چیزی که به طور گسترده به عنوان وسیله‌ای برای تبادل و ذخیره ارزش مورد قبول قرار گرفته است، پول اطلاق می‌شود. در تعریف پول ماهیت و شکل آن مهم نیست. پول اگر که به طور گسترده مورد مقبولیت مردم قرار گیرد، می‌تواند هر چیزی اعم از طلا، نقره، گلبرگ کل، پوست، کاغذ و … باشد. (الموسوی، الفیقیه، القویتیه)

بر اساس موارد فوق، تعریف گسترده‌ای از پول شامل تمام ویژگی‌های زیر است:

۱) واسطه و وسیله تبادل

۲) مقبولیت گسترده به عنوان روش پرداخت

بررسی ارزهای دیجیتال از لحاظ فتواها و نظر علما

علمای شرع درباره بیت کوین و ارزهای دیجیتال دو دیدگاه متفاوت دارند.

گروه اول معتقدند که ارز دیجیتال حرام و در شریعت ممنوع است. گروه دوم استفاده از ارزهای دیجیتال را بلا مانع یا جایز می‌دانند.

دیدگاه اول: بیت کوین حرام است

علمایی مانند مفتی بزرگ مصر،‌ بخش مذهبی دولت ترکیه و مرکز فقهی فلسطین در فتواهایی بیت کوین را حرام اعلام کردند. به طور کلی علت اعلام شده این فتواها تقریبا مشترک است :

الف) بیت کوین یک پول رایج قانونی نیست.

ب) صادر کننده بیت کوین ناشناس است.

الف) بیت کوین زیر نظر قدرت مرکزی یا پشتوانه دولت نیست.

د) بیت کوین نوسانات زیادی دارد و پایدار نیست.

الف) بیت کوین را می‌توان به راحتی برای پول‌شویی و اهداف غیر قانونی مورد استفاده قرار داد.

نویسنده، هر کدام از علت های بالا را مورد نقد و بررسی قرار داده است:

در مورد قانونی بودن پول

تا آنجا که به قانون مربوط می‌شود، این موضوع که وقتی یک دولت چیزی را به عنوان پول قانونی انتخاب می‌کند، به طور خودکار در بین افراد آن جامعه پذیرش و مقبولیت می‌یابد، درست است. اما در اصل برای اینکه یک چیز واجد شرایط پول بودن باشد، ضرورتی در قانونی بودن آن نیست. معیار اصلی پول در شریعت، پذیرش آن توسط مردم است – چه از طریق تحمیل آن به مردم از طریق قوانین و یا از طریق پذیرش گسترده داوطلبانه مردم.

در مورد فقدان صادر کننده مرکزی

در مورد بیت کوین، از لحاظ ریاضی انکار قوانین و قواعد موجود بر روند استخراج و تراکنش‌های بیت کوین غیرممکن است زیرا فناوری رمزنگاری که مبنای بیت کوین است، این اجازه را به کسی نمی‌دهد. علاوه بر این، بیت کوین از فناوری بلاک چین استفاده می‌کند که بسیار امن‌تر از سیستم متمرکز دولت‌ها یا بانک‌های مرکزی است. به عنوان مثال، شبکه SWIFT به طور گسترده‌ای توسط بانک‌ها به عنوان یک سیستم پرداخت بین بانکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ماه فوریه ۲۰۱۶، ۱ میلیارد دلار از حساب بانکی مرکزی بنگلادش دزدیده شد.

دلواپسی عمده شریعت در مورد پول به دلیل اهمیت حفظ و مراقبت از ثروت است. در طول تاریخ، در چندین مورد دولت‌ها و بانک‌های مرکزی زیادی به دلیل تورم باعث نابودی ثروت (ملی) زیادی شده‌اند: بسیاری از موارد در طول تاریخ، دولت‌ها و بانک‌های مرکزی از طریق تورم ثروت را از بین برده‌اند: جمهوری وایمار آلمان در سال ۱۹۲۳، یونان در سال ۱۹۴۴، مجارستان در سال ۱۹۴۶، یوگسلاوی در سال ۱۹۹۴، اندونزی در سال ۱۹۹۹ و زیمبابوه ۲۰۰۸ نمونه‌هایی از موارد هستند.

یک مثال از عصر معاصر: سیاست پولی و کاهش اجباری نرخ تبادلات ارز در ونزوئلا شکست خورده و این کشور در در بحبوحه یک بحران اقتصادی بزرگ قرار دارد. تورم این کشور در حدود ۵۰۰ درصد است. در این مورد، فقدان یک مقام مرکزی، باعث قدرت بیت کوین شده است و برخی از مردم ونزوئلا به عنوان یک ذخیره ارزش و وسیله تبادل به سمت بیت کوین حرکت کرده‌اند. آن‌ها بیت کوین را قابل اعتماد تر از ارز ملی خود یعنی bolivar می‌دانند که برای خرید یک قرص نان باید چند صد اسکناس پرداخت شود.

در مورد نوسان و ثبات قیمت

یکی از دلایلی که برخی علما بیت کوین و ارزهای دیجیتال را حرام می‌دانند، ناپایدار بودن و نوسانات بسیار زیاد این نرخ تبادل این ارز است. نوسانات یک عامل خارجی است که در تعیین اعتبار پول و ارز نقشی ندارد. قیمت‌ها همیشه بر اساس قاعده عرضه و تقاضا تغییر می‌کنند، همان‌طور که در همه دارایی‌های دیگر مانند طلا، نقره و ارزهای فیات نیز وجود دارد.

به دلیل حقیقت نوسانات، نمی‌توان بیت کوین و ارز دیجیتال را حرام اعلام کرد. در حقیقت اگر این شرط تعیین کننده بود، تجارت طلا، نقره، دلار آمریکا و یورو هم غیرشرعی است، چرا که این دارایی‌ها نیز دارای نوسان هستند. برای مثال، دو برابر مقدار طلایی که تاکنون در تاریخ تمدن بشری استخراج شده است، در بازارهای دیجیتال طلا در یک دوره سه ماه تجارت شد.

در مورد کاربردهای نامشروع و غیرقانونی

همچنین معمولاً این‌گونه استدلال می‌شود که بیت کوین و دیگر ارزهای دیجیتال عمدتاً برای پول‌شویی و دیگر مقاصد غیر قانونی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این هم یک عامل خارجی است که مستقیماً ارتباطی با معیار قانونی اسلامی یک پول ندارد.

به طور کلی، استفاده از یک چیز مشروع برای هدف نامشروع، آن را نامشروع نمی‌سازد. برای مثال می‌توان به یک روایت از حضرت محمد (ص) اشاره کرد که او فروش انگور به یک تاجر شراب را ممنوع اعلام کرده بود. این برای آن است که شراب در شریعت حرام است اما تولید و تجارت انگور برای اهداف مشروع، بلا مانع است.

در این مورد، نکته قابل توجه اینجاست که تمام ارزهای فیات فعلی برای اهداف آیا دستورات حدی حرام است؟ غیرقانونی مانند پول‌شویی، کلاهبرداری و تجارت نامشروع مورد استفاده قرار می‌گیرند. اینکه دلار آمریکا در بین تمام ارزهای دیگر، بیشترین کاربرد را برای پول‌شویی و مقاصد غیرقانونی دارد، کاملاً روشن است.

دیدگاه دوم: ارز دیجیتال در اصل جایز است

برخی دیگر از علما معتقدند که بیت کوین در اصل جایز است. این دیدگاه را می‌توان با توجه به بحث قبلی درباره معیارهای پول و طلا بررسی کرد.

یک قاعده قانونی مشهور توسط فقها ارائه شده است: «الأصل فی المعاملات الإباحة». این به این معنی است در معاملات تجاری، اصل کلی قابل قبول است. به عبارت دیگر، همه چیز جایز است، مگر اینکه ما آن را کاملاً بر خلاف اصول شریعت بدانیم.

با توجه به این اصل، ارز دیجیتال در اصل جایز است. به همین ترتیب، در صورت وجود ویژگی‌های زیر، هر چیزی را می‌توان پول در نظر گرفت:

۱. در میان مردم به عنوان یک چیز ارزشمند تلقی شود.

۲. توسط همه یا گروه قابل توجهی از مردم به عنوان وسیله تبادل پذیرفته شود.

۳. وسیله‌ای برای سنجش ارزش باشد.

۴. به عنوان واحد حساب عمل کند.

بنابراین، هر ارز دیجیتال (مانند بیت کوین) که شرایط فوق را داشته باشد، به عنوان پول مقبول است.

یکی از مدرسه‌های دینی اسلامی آفریقای جنوبی، دارالعلوم زکریا، در بیانیه اعلام کرد که بیت کوین شرایط مال را دارد و بنابراین تجارت آن جایز است. با این حال، این مدرسه خاطرنشان کرد که ارزهای دیجیتال به عنوان پول واجد شرایط، باید توسط مقامات دولتی مربوطه مورد تأیید قرار گیرد.

نتایج به دست آمده

برای نتیجه گیری درست، نویسنده مایل است برخی نکات کلیدی را روشن کند:

۱- درک و آگاهی درباره ارز دیجیتال، استخراج، تراکنش‌ها، امنیت و تأثیرات سیستماتیک، در حال پیشرفت است. بنابراین، انتظار می‌رود که نسبت به شناخت هر چه بیشتر ارز دیجیتال، دیدگاه‌های شریعت آگاهانه‌تر و قابل اعتماد تر شود.

۲- بلاک چین فقط پلتفرمی برای بیت کوین و ارز دیجیتال نیست. این یک دفترکل دیجیتال و غیرمتمرکز است که توانایی ثبت هر نوع اطلاعاتی را به صورت امن و غیرقابل تغییر دارد. بلاک چین می‌تواند در شریعت به عنوان یک مزیت در شفافیت و افشای حقیقت در نظر گرفته شود. بلاک چین می‌تواند به منظور احقاق اعتماد در تراکنش‌ها و مبادلات به خوبی عمل کند.

۳- با توجه به شرایط فعلی بیت کوین، نویسنده با دیدگاه دوم موافق است که بیت کوین در اصل جایز است، زیرا بیت کوین با توجه به قیمت بازارهای جهانی ارزشمند است و در میان افراد زیادی مانند بازرگانان، نانوایی‌ها،رستوران‌ها و حتی خرده فروشان بزرگ مانند Overstock.com به عنوان روش پرداخت پذیرفته شده است.

علاوه بر این، ممکن است افرادی بیت کوین را به عنوان وسیله تبادل مخفی خود پذیرند. برای تصمیم گیری وضعیت شریعت و جایز بودن بیت کوین و دیگر ارزهای دیجیتال، طبقه بندی زیر در محیط قانونی و نظارتی رایج اهمیت دارد. از نظر حوزه قضایی برای ارزهای دیجیتال سه حالت کلی وجود دارد:

الف) حکومت‌های که در آن استفاده از ارزهای دیجیتال صراحتاً ممنوع است. در چنین حوزه قضایی، معامله با ارزهای دیجیتال مجاز نیست.

ب) حکومت‌هایی که در آن تنظیم کننده‌ها درباره ارزهای دیجیتال سکوت اختیار کرده‌اند و قانونی یا غیرقانونی بودن آن اعلام نشده است. در این فضاها اغلب تنظیم کنندگان به اخطارها و هشدارهای عمومی بسنده می‌کنند.

ج) حکومت‌هایی که در آن تنظیم کنندگان ارز دیجیتال را به عنوان یک دارایی و یا یک پول جایگزین پذیرفته‌اند و برای استفاده عموم مردم قوانین را تنظیم می‌کنند.

از دیدگاه شریعت، در دو حوزه قضایی آخر، معامله با بیت کوین و ارزهای دیجیتال دیگر بلا مانع است. با این حال، حفاظت از ثروت یکی از اهداف اساسی شریعت است. بنابراین، کاربران ارزهای دیجیتال موظف به مراقب بودن هستند.

۴- چشم انداز ارزهای دیجیتال به ویژه بیت کوین تبدیل شدن به یک ارز جایگزین بدون کنترل مرکزی و در یک شبکه همتا به همتا است. بازارهای ارز دیجیتال در معرض نوسانات شدید قرار دارند و احتمالاً این وضعیت تا چند سال آینده هم به همین صورت باقی بماند. در بسیاری از حوزه‌های قضایی، وضعیت قانونی ارزهای دیجیتال همچنان نامشخص است که به نوسانات می‌افزاید. بنابراین، هرگونه سرمایه گذاری ارزهای دیجیتال (چیزی که اکنون به صورت گسترده انجام می‌شود) توصیه نمی‌شود. همانطور که قبلاً ذکر شد، در نظر گرفتن یک پول یا ارز به عنوان کالا و سرمایه گذاری روی آن، با چشم‌اندازهای پولی در تضاد است. در روی دیگر سکه، گسترش و بهره‌مندی از شبکه‌های ارزهای دیجیتال به عنوان روش پرداخت، در صورت داشتن مزایا بهتر نسبت به سیستم‌های معمولی توصیه می‌گردد.

۵- افزایش سریع محبوبیت در حوزه ارزهای دیجیتال و فناوری مربوط به آن، به ویژه افزایش ICO ها (عرضه‌های اولیه سکه)، فرصت‌های سرمایه گذاری تردید آوری را ایجاد کرده است. اگر چه بررسی ICO ها خارج از بحث این مقاله است، همه سرمایه گذاران باید ملاحظات لازم را انجام دهند. جوامع مسلمان به ویژه باید با احتیاط کنند، زیرا اخیراً کلاهبرداران زیادی در حوزه ارزهای دیجیتال با استفاده از تبلیغاتی مانند سرمایه گذاری حلال سعی در خالی کردن جیب مردم را دارند . به عنوان یک قاعده کلی، تقریباً تمام فرصت‌های سرمایه گذاری که وعده بازگشت سرمایه را به شما می‌دهند، کلاهبرداری‌هایی از نوع پانزی و هرمی هستند که هر دوی آن‌ها نامشروع و حرام هستند.

فال حافظ با تفسیر امروز چهارشنبه 30 شهریور 1401/ توصیه های امروز حافظ به شما

تفسیر فال حافظ امروز شما نشان می دهد مصلحت در این است که به کمک یار بشتابید. خودتان را کنترل کنید. فعلا باید از صحبت کردن پرهیز کنید تا بتوانید یار آیا دستورات حدی حرام است؟ را از بند نجات دهید. عده ای می خواهند به شما آسیب برسانند؛ از آنها دوری کنید.

فـال حـافـظ امروز 30 شهریور متولدین اردیبهشت

نسیم صبح سعادت بدان نشان که تو دانی

گذر به کوی فلان کن در آن زمان که تو دانی

تو پیک خلوت رازی و دیده بر سر راهت

به مردمی نه به فرمان چنان بران که تو دانی

تعبیر

تفسیر فال حافظ امروز شما نشان می دهد که همچون زمین تشنه ای هستید که با قطره قطره باران سیراب می شود و همچون پرنده ای که آرزوی پرواز دارد. این امیدواری است که نجات بخش شماست. سرگشتگی تان از فرمانبرداری از نادانان است. پس زیرک باشید؛ معامله ای انجام خواهید داد که بسیار سودمند و ناجی شما از بند گرفتاری است.

فـال حـافـظ امروز 30 شهریور متولدین خرداد

صبح است و ژاله می چکد از ابر بهمنی

برگ صبوح ساز و بده جام یک منی

در بحر مایی و منی افتاده ام بیار

می تا خلاص بخشدم از مایی و منی

تعبیر

فال حافظ امروز شما نشان می دهد دچار کبر و غرور شده اید؛ سعی کنید خودتان را خلاص کنید و از کارهای حرام دوری کرده و به خدا نزدیک شوید. اگر بخواهید همین راه را طی کنید غم به سراغ تان می آید. به راز و نیاز بپردازید تا کامروا باشید. درست است که به چیزی نیاز ندارید اما نیازمند رحمت الهی هستید.

فـال حـافـظ امروز 30 شهریور متولدین تیر

مزن بر دل ز نوک غمزه تیرم

که پیش چشم بیمارت بمیرم

چنان پر شد فضای سینه از دوست

که فکر خویش گم شد از ضمیرم

تعبیر

فال حافظ امروز شما می گوید آنقدر که به فکر دیگرانی به فکر خودت نیستی و فقط به این فکر می کنی به عهدی که با دوستانت بسته ای عمل کنی. در این روزگار پر غوغا بهتر است بیشتر به فکر خود باشی تا بتوانی گلیمت را از آب بیرون بکشی. خودت را دست کم نگیر که اگر همت کنی موفقیت با توست.

فـال حـافـظ امروز 30 شهریور متولدین مرداد

گر از این منزل ویران به سوی خانه روم

دگر آن جا که روم عاقل و فرزانه روم

زین سفر گر به سلامت به وطن باز رسم

نذر کردم که هم از راه به میخانه روم

تعبیر

تفسیر فال حافظ شما می گوید روزگار روی بد و سخت خود را کنار زده و روی خوش خود را به شما نشان می دهد. شما نیز در طول زندگی تجربه های کافی به دست آورده و عاقل شده اید. در جستجوی چیز باارزشی هستید که آن را پیدا می کنید. هر ضرری که دیده اید از آشنایان بوده است. از این به بعد زنجیرها پاره شده و آزاد می شوید و فرصت دارید تا برای رسیدن به مراد خودتان تلاش کنید. شکر نعمت خدا را به جا آورید.

فـال حـافـظ امروز 30 شهریور متولدین شهریور

حجاب چهره جان می شود غبار تنم

خوشا دمی که از آن چهره پرده برفکنم

عیان نشد که چرا آمدم کجا رفتم

دریغ و درد که غافل ز کار خویشتنم

تعبیر

فال حافظ امروز شما نشان می دهد معنویت شما بسیار عالی است و دنیای فانی را جز قفسی تنگ برای خود چیز دیگری نمی بینید. خودتان را لایق چیزهایی می دانید که باقی است نه از بین رفتنی. همیشه در این فکرید که چرا از بعضی کارها غافل مانده اید. همواره به خدا توکل کنید که رسیدن به آرزوهای تان قطعی است.

فـال حـافـظ امروز 30 شهریور متولدین مهر

گر روم ز پی اش فتنه ها برانگیزد

ور از طلب بنشینم به کینه برخیزد

و گر به رهگذری یک دم از وفاداری

چو گرد در پی اش افتم چو باد بگریزد

تعبیر

فال حافظ امروز شما این تفسیر را دارد که بدان هیچ کاری با زور درست نمی شود پس برای پیشرفت دست از ستیز بردار و سعی کن با عقل و تدبیر کارت را ادامه دهی.

فـال حـافـظ امروز 30 شهریور متولدین آبان

خوش است خلوت اگر یار یار من باشد

نه من بسوزم و او شمع انجمن باشد

من آن نگین سلیمان به هیچ نستانم

که گاه گاه بر او دست اهرمن باشد

تعبیر

فال حافظ امروز شما نشان می دهد دوست و یار تو آن کسی است که در غم و شادی با تو همراه باشد نه آن کسی که در شادی به دنبالت و در هنگام غم جای دیگر باشد پس در انتخاب دوستانت دقت کن.

فـال حـافـظ امروز 30 شهریور متولدین آذر

در ازل پرتو حسنت ز تجلی دم زد

عشق پیدا شد و آتش به همه عالم زد

جلوه ای کرد رخت دید ملک عشق نداشت

عین آتش شد از این غیرت و بر آدم زد

تعبیر

تفسیر فال حافظ شما می گوید دل خرم دار که به زودی به وصال یار خواهی رسید و مدعیان ساکت خواهند شد و تو به مراد خود خواهی رسید ان شاءا.

فال حافظ امروز 30 شهریور متولدین دی

هزار دشمنم ار می کنند قصد هلاک

گرم تو دوستی از دشمنان ندارم باک

مرا امید وصال تو زنده می دارد

و گر نه هر دمم از هجر توست بیم هلاک

تعبیر

فال حافظ امروز شما می گوید سعی کنید قدر دوستان خود را بدانید زیرا دوستان مهربان و فداکاری دارید که در مواقع سختی شما را تنها نمی گذارند و به کمک تان می آیند.

فـال حـافـظ امروز 30 شهریور متولدین بهمن

فاش می گویم و از گفته خود دلشادم

بنده عشقم و از هر دو جهان آزادم

طایر گلشن قدسم چه دهم شرح فراق

که در این دامگه حادثه چون افتادم

تعبیر

فال حافظ امروز شما حکایت از این دارد که شما سعادتمند و موفق بوده اید که ثروت و سعادت را از دست داده اید و هرگز آن روزهای خوش از یادتان نمی رود و افسوس می خورید ولی بدانید که غم و غصه کاری را درست نمی کند، باید تلاش کنید تا آنچه را از دست داده اید دوباره به دست آورید.

فـال حـافـظ امروز 30 شهریور متولدین اسفند

سحر با باد می گفتم حدیث آرزومندی

خطاب آمد که واثق شو به الطاف خداوندی

دعای صبح و آه شب کلید گنج مقصود است

بدین راه و روش می رو که با دلدار پیوندی

تعبیر

فال حافظ امروز شما می گوید به خداوند امیدوار باشید، دعای شما کارساز است. هرگز مغرور نشوید زیرا خداوند از غرور بیزار و با فروتنان است.